Avrupa’da iki dünya savaşı arasında çıkan ve bildiğimiz anlamdaki gerçekliği bükmeyi kendine temel amaç edinmiş bir akım olan sürrealizm, hem ilk çıktığı dönemde hem de daha sonra pek çok önemli esere imza atılmasını sağlamıştır. Gelin görünce sürrealizmi iliklerinize kadar hissedeceğiniz eserlerden bazılarına yakından bakalım.
Bildiğimiz anlamda olmasa da insanlık, var olduğu günden beri sanat üretiyor. Üretilen bu sanat, tarihin her döneminde sanatçılar tarafından farklı yorumlanmıştır. Kimileri gerçekliği direkt olarak aktarmamız gerektiğini savunurken kimileri sürrealizm akımında olduğu gibi gerçekliği gönlümüzce eğip bükebileceğimizi söyler. İşte bu nedenle sürrealizm düşüncesinin yeri ayrıdır.
Sürrealizm Avrupa’da Birinci ve İkinci Dünya Savaşı arasındaki kısa dönemde ortaya çıkmıştır. Bu dönemi bilmek önemli çünkü milyonlarca insanın korkunç şekillerde öldüğü bu iki tarih arasında yaşananların sosyal ve psikolojik etkileri bu tür sanat akımları ile net bir şekilde görülmektedir. Gelin sürrealizm nedir sorusunun yanıtını bu önemli eserler üzerinden inceleyelim.
Eserlere geçmeden önce temel bir tanım yaparak başlayalım; Sürrealizm nedir, ne zaman ortaya çıktı?
Net bir tarih vermek gerekirse sürrealizm, 1924 yılında Andre Breton tarafından hazırlanan Manifeste du Surrealisme adlı eser ile ortaya çıkmıştır. Bu manifestoya göre sürrealizm yani bir diğer adıyla gerçeküstücülük, bilinç dışı ile bilincin birleştirildiği bir yoldur. Hatta sürrealizm gerçeklik dışında değildir, tam aksine gerçekliğin ta kendisidir.
Sürrealizmin temelinde Sigmund Freud tarafından ortaya atılan teoriler vardır. Yani bilinç dışında yaşanan asıl gerçeklerin bilinç düzeyine indirilmesi ile sürrealist eserler ortaya çıkar. Tabii bu nedenle de yaratılan eserler biraz sıra dışı hale gelir ve kendi tabirlerini kullanmak gerekirse ortaya düşsel, cinsel, sapkın imgeler çıkmaya başlar. Zaten sürrealistler kısa süre içerisinde kendi içlerinde farklı akımlara ayrıldılar.
En bilinen sürrealizm temsilcilerinden bazıları:
- P. J. Jouve
- Pierre Reverdy
- Robert Desnos
- Louis Aragon
- Paul Eluard
- Antonin Arnaud
- Raymond Queneau
- Philippe Soupault
- Arthur Cravan
- Rene Char
- Federico Garcia Lorca
- Salvador Dali
- Rene Magritte
İşte sürrealizm denilince akla gelen en önemli eserlerden bazıları:
- Egg in the Church or the Snake – Andre Breton
- The Tilled Field – Joan Miro
- The Barbarians – Max Ernst
- Battle of Fishes – Andre Masson
- The Treachery of Images – Rene Magritte
- Mama Papa is Wounded – Yves Tanguy
- Ulu’s Pants – Leonora Carrington
- The Great Masturbator – Salvador Dali
- The Son of Man – Rene Magritte
- The Persistence of Memory – Salvador Dali
Sürrealizmin kolaj hali: Egg in the Church or the Snake – Andre Breton
Egg in the Church or the Snake aslında bir resim değil, bir tür fotoğraf kolajı diyebiliriz. Ancak sürrealizm akımını ortaya çıkaran manifestonun yazarı Andre Breton tarafından oluşturulduğu için son derece önemlidir. Bu eserde amaç aslında bir tür görsel deney yapmak ve rüya benzeri bir anlatı dili yakalamaktır.
İmge imge incelenmeli: The Tilled Field – Joan Miro
Joan Miro’nun ilk sürrealist çalışmalarından bir tanesi olan The Tilled Field, Katalan bölgesinin doğasına tarihsel bir bakış açısıyla yaklaşıyor. Aslında bu eser, dönemin İspanya siyasi yapısının bir yansımasıdır. Fazlasıyla sembolik bir dile sahip olan bu eserdeki her bir imge tek tek açıklanmayı hak eden cinsten.
Sürrealizme dadaist bir bakış: The Barbarians – Max Ernst
Max Ernst, sürrealist sanatçılardan biri olmasına rağmen kendisi aslında bir dadaisttir. Hem Breton’un hem de Freud’un çok fazla etkisinde kalarak The Barbarians eserini yapmıştır. Burada kendi çocukluk anıları üzerine, ilk pagan mitolojisinin önemli figürlerine ve cinsel sembollere yer vermiştir. Eser, güçler teması üzerine inşa edilmiştir.
Benzersiz bir teknik: Battle of Fishes – Andre Masson
Sürrealizmin Fransız temsilcilerinden bir tanesi olan ressam Andre Masson, Battle of Fishes adlı eserinde aslında deneysel bir çalışma yapıyor. Dönemin Avrupa ülkelerinde yaşanan sonu gelmez çatışmalar, Masson tarafından bu eserde hiç alışık olmadığımız sanatsal bir teknik ile ve oldukça agresif bir dille anlatılıyor.
Bu bir pipo değildir: The Treachery of Images – Rene Magritte
Sürrealizmin yalnızca bir sanat akımı değil, bir tür dünya görüşü olduğunu anlatan en iyi eserlerden bir tanesi Rene Magritte tarafından yapılan The Treachery of Images tablosudur. Bu eserdeki “Bu bir pipo değildir.” yazısı ve üzerindeki pipo imgesi belki binlerce sayfa yazıp da anlatamayacağımız sürrealizmin en net özeti olarak karşımıza çıkıyor. Bu eser aynı zamanda kendi alt akımını yaratan bir eser olmuştur.
Güçlü cinsel çağrışımlara sahip: Mama Papa is Wounded – Yves Tanguy
Mama Papa is Wounded adlı eser için Yves Tanguy’un en önemli başyapıtı desek yanlış olmaz. Eserin dili, Freud’un psikanaliz tekniği ile sembolizmin birleştirilmesinin başarılı bir sonucu. Savaş sonrası Avrupa’nın anlatıldığı eserin temelinde aile ilişkileri olsa da Freud dokunuşu olarak yorumlayabileceğimiz güçlü cinsel çağrışımlar da var.
Bir kadının sahip olduğu farklı kimliklerin çatışması: Ulu’s Pants – Leonora Carrington
Sürrealizm akımının az sayıdaki kadın sanatçısından bir tanesi olan Leonora Carrington, Ulu’s Pants adlı eserinde Kelt mitolojisine ve Meksika kültürüne ait imgeler kullanarak sahip olduğu yazar, ressam, heykeltraş, dokumacı, anne ve kadın kimliklerinin çatışmasını anlatmıştır. Aslında bu eser, bir tür kendi kendini analiz etme çalışmasıdır.
Freud büyüsü: The Great Masturbator – Salvador Dali
Sürrealizm denilince akla gelen ilk isimlerden bir tanesi olan Salvador Dali’nin Freud tarafından ortaya atılan teorilerden nasıl etkilendiği ve hatta büyülendiği The Great Masturbator adlı eserde açık bir şekilde görülüyor. En eski sürrealist tablolardan biri olan bu eserde ego yapısı analiz edilerek bastırılmış cinsel mekanizmalar açığa çıkarılıyor.
Sanat tarihine yön veren eser: The Son of Man – Rene Magritte
Sanat tarihinin en ikonik çalışmalarından bir tanesi olan The Son of Man, aynı zamanda Rene Magritte’in ve sürrealizmin de en önemli eserlerinden biridir. Sonraki yıllarda pek çok farklı sinema filmine ve sanat eserine de ilham olan bu çalışma aslında ressamın otoportresidir. Melon şapka ve elma figürü ise üzerine sayısız kitap yazılacak benzersiz imgelerdir.
Sürrealizm nedir, işte budur: The Persistence of Memory – Salvador Dali
Salvador Dali’nin en önemli eserlerinden bir tanesi olan The Persistence of Memory, sürrealizm nedir sorusunun belki de en net cevaplarından birini veriyor. Katalan bölgesinin bir manzarasının ana figür olduğu eserde uzay – zaman sürekliliği alt üst ediliyor. Dali bu eserini, girdiği bir tür bilinçli rüya halinden sonra resmettiğini söylemektedir.
Sanat tarihinin en önemli akımlarından bir tanesi olan sürrealizm nedir sorusunu yanıtlayarak bu akımın en önemli eserlerinden bazılarını listeledik. Elbette bu liste çok daha uzun olabilirdi. Listemizde olmasını istediğiniz sürrealist eser ve ressamları yorumlarda paylaşabilirsiniz.
