Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatında ve yetişmesinde Selanik ve Manastır’ın önemi çok büyüktür. Üstelik birçok tarihi çalışmaya da konu olmuş olan baba evinin restore edilerek müzeye çevrilmesi de gündemde olan gelişmeler arasında.
Atatürk’ün hayatını incelerken politik ve siyasî unsurların yanı sıra manevî bazı unsurları da dikkate almamız gerekir. Atatürk’ün hem anne hem de baba soyu, Rumeli’nin fethiyle birlikte bölgenin Türkleştirilmesi için Anadolu’ya göçen “Yörük”lerden geliyor.
Araştırmalara göre, aile daha sonradan Selanik’e gidip yerleşti. Baba soyu Aydın/Söke’den gelerek Manastır Vilayeti’ne yerleşmişler. Babası Ali Rıza Efendi de Manastır’ın Debre-i Bala Sancağı’na bağlı olan Kocacık’ta dünyaya gelmişti.
Dedesi Hafız Mehmet’in taşıdığı “kızıl” lakabı ve yerleştikleri “Kocacık” göz önüne alındığında Atatürk’ün baba soyunun Kızıl-Oğuz veya Kocacık Türkmenlerinden geldiği anlaşılıyor.
Atatürk’ün doğduğu iddia edilen dedesinin evi.
Atatürk ve ailesiyle ilgili elimizdeki en sağlam kaynaklar, kendisinin ve ailesinin anlattıklarıdır. Diğer bir kaynak olarak kendisini ve ailesini tanıyan Hacı Mehmet Somer gibi kişilerin verdikleri bilgilerdir. Enver Behnan Şapolyo, bu konuyla ilgili “Atatürk birçok kez atalarım Anadolu’dan Rumeli’ye gelmiş Yörük Türkmenlerinden derlerdi.” der.
Atatürk’ün baba ve dedesini tanıyan Eski Aydın Milletvekilli Tahsin San ve Eski Umumi Müfettiş ve Milletvekili Tahsin Uzer’e göre de Atatürk’ün soyunun Anadolu’dan Rumeli’ye göçen Yörüklerden olduğu vurgulanıyor.
Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım, evlendikten sonra Ali Rıza Efendi’nin baba evine yerleşirler.
Çocukluğunun, gençliğinin ve subaylığının altın yıllarını Makedonya’nın hareketli havasında yaşamış ve ilk defa Balkanlar’da, Manastır’da âşık olmuştur Atatürk. I. Dünya Savaşı’ndan önce Bulgaristan’da askerî ataşelik de yaptığı için politikasında da Balkanlar’a ayrı bir ehemmiyet göstermiştir.
Atatürk’ün doğduğu Selanik, 20. yüzyılın başında, Balkanlar’ın ve tüm imparatorluğun en varlıklı, gelişmiş ve eski kentlerinde birinci sıradaydı.
Atatürk’ün doğduğu Selanik’teki evi.
Burası, 1374’te ele geçirilmiş 500 yıllık bir Türk kentiydi. İçinde barındırdığı yüksek yaşam düzeyiyle, hem ekonomik hem nitelikli bir siyasî hareketlilik anlamında asker kentiydi. Siyasi ve kültürel örgütler, aydınlar, askerler, subaylar kentin adeta doğal bir dokusuydu.
Numan Kartal, Ali Güler, Altan Deliorman, Burhan Göksel, Fazıl Senai Erdemgil, Hüseyin Şekercioğlu, Kemal Vatan, Mehmet Özel, Muzaffer Tufan, Yusuf Hamza, İlhan Selçuk, Ali Öz-Sayra Öz, Altan Araslı, Şevket Süreyya Aydemir ve Ercüment İşleyen gibi birçok yazar ve araştırmacı, yazılarında Atatürk’ün ailesinin Kocacık kökenli olduğunu belirten açıklamalarda bulunmuşlardır. Falih Rıfkı Atay da “Çankaya” adlı eserinin ilk baskısında Atatürk’ün babasının Kocacıklı olduğunu belirtir.
Atatürk’ün doğduğu ev, belli bir süre tartışma konusu haline geldi. Selanik’te değil, Makedonya’da doğduğunu söyleyen iddialar ortaya atıldı.
Atatürk’ün dede evi
Atatürk, kayıtlara ve kaynaklara göre Selanik’te doğmuştur. Uzun bir dönem Yunan arşivlerinde çalışan Prof. Vasilis Dimitriadis, 80’i aşkın Osmanlı Türkçesi ve 16 tane Yunanca arşiv belgelerini inceleyerek bu tartışmaları noktaladı. Bizlerin “Pembe Ev” olarak bildiği Selanik Ahmet Subaşı Mahallesi, Numan Paşa Sokak, 6 numaradaki evin kayıtlarına ilk defa 1875 yılında rastlıyoruz.
Ev, Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi ve annesi Zübeyde Hanım tarafından hisseli olarak satın alınmış; yeni ismiyle Muhtar Sokak, yeni numarası 38 olan bu evde Mustafa Kemal Atatürk dünyaya gelmiştir.
13 Nisan 1887 tarihli sicil defterinde Ali Rıza Efendi’nin vefat ettiği kayıtlıdır. Zübeyde Hanım, Pembe Ev’i de kiraya vererek Langaza bölgesinde bir köyde oturan abisinin yanına gitse de bir süre sonra tekrar Pembe Ev’e taşınmış ve 1912 yılına kadar bu evde yaşamıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin doğum yerini simgeleyen bir beşik olarak saygıyla andığımız bu ev, rengi dolayısıyla “Pembe Ev” adıyla şehrin en ünlü anıtları arasında yerini aldı.
Doğru bilinen yanlış ya da yanılsamalardan biri olan Atatürk’ün Selanik’te değil, Makedonya’da doğduğu iddiasına bakıldığında aslında Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin dünyaya geldiği Makedonya’daki bu ev, TİKA’nın öncülüğünde 2014’te ziyarete açıldı. Günümüzde de müze olarak hizmet vermekte.
Merkez Jupa’ya bağlı Kocacık Köyü’nde bulunan Ali Rıza Efendi Anı Evi, Türkiye ve Makedonya ‘dan gelen uzmanlar eşliğinde, 19. yüzyıla ait görsel ve yazılı arşiv belgeleri incelenerek yöresel mimariye uygun olarak tasarlanmıştır.
Bu ev, bir tarihi bulgu olarak önem arz ediyor. Öncelikle Mustafa Kemal Atatürk’ün soyuna dair birtakım çirkin ithamlar, bu bulgularla birlikte uydurmanın ötesine gidemedi.
Yunan medyası, Atatürk’ün Selanik’te değil de Lagadas kentinde doğduğunu iddia eden bir yazı yayınlamıştı. Bu iddialar asılsız olmakla birlikte bu konuyla alakalı tarihçi Ali Güler’in kaleme aldığı bilgi ve belgeler mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk, hepimizin bildiği gibi Selanik’te doğup Dolmabahçe’de hayata veda etmiştir.
