Hayatın pek çok farklı alanında karşımıza çıkan bir kavram olan kümülatif, temel bir anlama sahip olsa bile aslında kullanıldığı alan ve oluşturduğu terime göre bambaşka anlamları da ifade eder. Gelin kümülatif ne demek, anlamı ne yakından bakalım ve kullanıldığı alanlar üzerinden bazı örnekler görelim.
Bir dili ne kadar sade kullanırsak ve aynı zamanda da ne kadar süslü kullanabilirsek o dil aslında o kadar zengin bir dil olur. Şanslıyız ki binlerce yıldır kullandığımız Türkçe de böyle bir dil. Zaman içerisinde pek çok farklı dil ile etkileşime giren Türkçe içerisinde bugün artık yabancı olduğunu bile görmezden geldiğimiz ve aynı zamanda aktif olarak kullandığımız pek çok kelime var. İşte kümülatif de bunlardan bir tanesi.
Kümülatif aslında hayatımızın hemen her alanında bir şekilde karşımıza çıkan bir kavram, Hatta belki tam olarak anlamını bilmiyor olsak bile günlük hayatta kullanıyoruz çünkü o kadar çok alanda kullanılıyor ki artık içinde kümülatif kavramının olduğu vazgeçilmez terimler bile var. Gelin kümülatif ne demek biraz yakından bakalım ve kullanıldığı alanlarda nasıl karşımıza çıkıyor örnekler üzerinden görelim.
Öncelikle kavramın kelime anlamına bakarak başlayalım: Kümülatif ne demek?
Diğer dillere Fransızca cumulatif kelimesinden geçen kavram dilimizde kümülatif, İngilizcede ise cumulative olarak kullanılmaktadır. Kelimenin en temel anlamını kümelenme, birikme, artan ve yığılarak ilerleyen şeklinde tanımlamak mümkün. Tek başına kullanıldığında durumu nitelerken bazen de kullanıldığı alana göre değişen bir kavram ile birlikte kullanılarak o alanda bir terime dönüşür.
Kümülatif kavramı en çok bilim ve felsefe için kullanılmaktadır:
Kümülatif kelimesinin temel anlamı olan birikerek ilerleme tanımını duyduğumuz anda zaten aklımıza ilk gelen alanlar bilim ve felsefe oluyor. Çünkü artık hepimizin bildiği üzere hiçbir bilimsel çalışmanın sonucu aslında tek bir çalışmanın sonucu değil. Belki yüzlerce yıl önce araştırılmaya ve üzerinde çalışılmaya başlanmış bir konu hakkındaki bilgiler birikerek son sonucu veriyor. Tabii bu sonuç, her zaman son sonuç olmayabilir.
Felsefe ise direkt olarak kümülatif olarak tanımlanır ve hatta Türk Dil Kurumu ‘Felsefi bilgi, kümülatif bilgidir.’ cümlesi ile kümülatif kelimesini örneklendirir. Sonuçta felsefe dediğimiz alandaki ilk adımlar günümüzden binlerce yıl önce atılmış ve sonraki filozoflar bu adımlar üzerinden ilerleyerek yeni fikirler açığa çıkarmışlardır.
Tabii konu felsefe olunca felsefe kümülatiftir demek her zaman tek doğru olarak kabul edilmez. Evet, her düşünce daha önce ortaya atılmış bir düşünce üzerinden doğar ama felsefenin işi aynı zamanda bilgi üzerine sorgulama yapmak olduğu için bu tanım her zaman doğru kabul edilmez. Şöyle diyebiliriz; bilim her zaman kümülatif olmak zorundadır ancak felsefe için böyle bir zorunluluk yoktur. Bu tanıma itirazınız varsa felsefe yapıyorsunuz demektir. Buyurun.
Hukukta kümülatif borç tanımı vardır:
Kümülatif kavramının farklı alanlardaki kullanım örneklerinden biri de hukukta karşımıza çıkıyor. Külli ya da kümülatif borç olarak tanımlanan durum her alacaklının hakkı olan ödencin tamamı ya da her borçlunun ödencinin tamamı şeklinde tanımlanır. X kişisinin hem Y hem de Z kişisine 100’er liradan birikmiş 200 lira borcu olması ya da Z kişisinin hem X hem de Y kişisinden 100’er liradan birikmiş 200 lira alacaklı olması gibi. Elbette kavramın kullanıldığı daha pek çok farklı örnek vardır.
Matematikte bile kümülatif kavramı vardır:
Matematikte olmasa şaşardık zaten ama emin olun aslında bildiğimiz bir konuda karşımıza kümülatif kavramı çıkıyor, üslü sayılar. Bir sayının karesi, o sayının kendisi ile çarpımıdır. 2’nin karesi 4, 3’ün karesi 9, 4’ün karesi 16. Yani bir sonraki her zaman bir öncekinin üzerine eklenerek ilerliyor. Kümülatifin tanımı neydi, birikerek ilerlemek. İşte size matematikte kümülatif kavramı.
Aslında matematikte kümülatif kavramının daha basit bir örneği daha var, para biriktirmek. Her ay kenara 100 lira atarsanız ne olur, o para birikerek ilerler. Yani ilk ay kenara attığınız 100 liranın üzerine 100’er lira ekleye ekleye biriktirerek paranızın oranını arttırır yani tasarrufunuzu ilerletirsiniz. Devletlerin vergi toplama sistemi de buna benzerdir.
Aklınıza gelen her alanda aslında kümülatif kavramı kullanım örnekleri var:
Tıp, kimya, ekonomi, üretim, ticaret gibi aklınıza gelen gelmeyen her alanda kümülatif kavramının kullanılması ile karşılaşabiliyoruz. Gelin birkaç örnek daha görelim;
Antibiyotik direnci takibinde,ampirik antimikrobiyal tedavinin seçiminde klinisyenlere fayda sağlamak amacıyla sıklıkla kümülatif antibiyogramlar kullanılmaktadır.
Kümülatif metan üretim miktarları, toplam numunenin metan üretim değerlerinden aşı çamurundan üretilen metan üretim miktarının çıkarılmasıyla hesaplanmıştır.
Kümülatif koruma, karşılığını tam olarak fikri mülkiyet hukuku ve tasarımlar konusunda bulmaktadır.
Hadi bu kavramın biraz da derinine inelim:
Kümülatif ne demek diye baktığımız zaman karşımıza çıkan tanım aslında çok basit, birikerek ilerlemek. Zaten bu nedenle tıp, ekonomi, bilim, felsefe gibi dışarıdan ilgisiz gibi görünen alanlarda bile ortak kullanılıyor. Bu alanları şöyle bir düşününce pek de ilgisiz olmadıkları da açığa çıkıyor çünkü hepsinin ortak noktası insan.
Tüm terimsel tanımları bir kenara bıraktığımızda karşılaştığımız birikerek ilerlemek tanımı, bildiğin insanı tarif ediyor. Doğduğumuz günden beri bir şeyler biriktirerek öldüğümüz güne gitmiyor muyuz? Bugün olduğumuz insanın dün olduğumuz insanla bile aynı olmaması aslında kümülatif kavramının baya baya insanın ta kendisi olduğunu bize göstermiyor mu? Dedik ya bunlar hep felsefe.
Pek çok farklı alanda kullanılan bir kavram olan kümülatif nedir, tam olarak ne demek sorularını yanıtlayarak bazı örnekler üzerinden inceledik. Anlattıklarımız yalnızca genel bir bilgilendirmedir yoksa daha ne örnekler ne örnekler. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
