İrlanda’da, 2018 yılındaki kürtaj yasağı referandumunun çabucak öncesinde yapılan araştırmaya 3140 istekli katıldı. İştirakçilere bahisle ilgili üretilmiş haberler gösterildi.
Sahte haberler, yapay anılar oluşturuyor
Her bir iştirakçiye, ikisi uydurma olmak üzere toplam altı tane haber gösterildi. Uydurulmuş haberlerden biri, referandum kampanyası için asılan afişlerinin ABD tarafından fonladığının ortaya çıkması üzerine parçalandığına dairdi.
Katılımcıların nerdeyse yarısı, bu uydurma haberlerden en az birine dair anıları olduğunu söyledi.
SAHTE HABERDE OLMAYAN AYRINTILARI BİLE ‘HATIRLADILAR’
Kürtaj yasağının kalkması için ‘Evet’ kampanyası yürütenler -hikâye ‘Hayır’ kampanyasını da kapsıyorsa- bu olayı hatırladıklarını beyan etti. Misal biçimde ‘Hayırcılar’ da tıpkı formda yaşanmamış bir haberi hatırladıklarını söyledi.
Dahası kimi iştirakçiler, kendilerine gösterilen düzmece haberde bile yer almayan kimi ‘detayları’ hatırladığını bile sav etti.
Dikkat cazip bir öteki sonuç ise, iştirakçilere haberlerin aslında uydurma olduğunu söylenince verdikleri reaksiyon oldu. İştirakçilerin değerli bir kısmı okudukları haberin geçersiz olabileceği açıkça söylenmesine rağmen hafızalarını sorgulamakta başarısız oldu.
Araştırmanın sonuçları Psychological Science mecmuasında yayımlandı.
‘BİR DEFA YARATILINCA GERİ ALMAK ZOR’
Konuyla ilgili daha evvel de benzeri araştırmalar yapıldı Lakin bu son araştırma gerçek dünyada yapılan bir referandumla eş vakitli olarak test edilmesi bakımından bir birincisi teşkil ediyor.
Araştırmacılar, yapay bir anıyı bir defa yarattıktan sonra geri almanın çok sıkıntı olduğunu belirtiyor.
Araştırma sonuçlarının başyazarları, Cork Üniversite Koleji’nde Hekim Gillian Murphy, “Hafıza tekrar inşa edilen bir süreçtir ve bizler anılarımızın bozulmasına karşı savunmasızız” dedi.
Yapılacak rastgele bir seçimi işaret eden Murphy, “Seçmenler yalnızca uydurma haberlere inanma konusunda savunmasız değil, onları sahiden yaşanmış üzere yanlış hatırlama konusunda da savunmasız” diyerek potansiyel tehlikeye karşı uyardı.
DAHA EVVEL NELERE İNANDIRDILAR?
Sahte haberlerin yapay anılar yaratmasına dair tehlike uzun müddettir araştırmacılar tarafından mercek altına alınıyor. 2012’de yapılan bir araştırmada, iştirakçilerin ABD Lideri Barack Obama ile İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın tokalaştığına inanması sağlanmıştı. Bu türlü bir ana dair ise kayıt yok.
Benzer halde yeniden ABD’de 2005 yılında, Katrina Kasırgası New Orleans’ı vurduğunda devrin Lideri George W Bush’un Teksas’taki çiftliğinde başında beysbol şapkasıyla otomobil çeşidi attığına inanıldığı ortaya konmuştu. Lakin Bush o sırada Beyaz Saray’daydı.
