Şu an doların 1 TL’ye düşme ihtimali ütopik bir düşünceden ibaret. Hatta yükselmesini engelleyebilmek bile çok mümkün görünmüyor. Peki geçmişte dolar hiç 1 lira oldu mu? Gelin, Cumhuriyet tarihinde bir yolculuğa çıkalım:
2021 yılının başında 1 dolar 7,40 TL iken 7 Haziran 2023 itibarıyla 23-24 TL’ye kadar ulaştı. Ekonomistlerin tahminlerine göre yıl sonunda doların 30 TL’ye kadar ulaşması bekleniyor.
Son yıllarda Türkiye gündemini işgal eden dolar-TL kuru, geçmiş yıllarda da çoğu zaman kendinden söz ettirdi fakat kimi zaman istikrarlı bir şekilde ilerledi. İşte dolar-TL kurunun 1923’ten bu yana serüveni:
Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında dolar 1,68-1,95 arasındaydı.
1930’a kadar Türk Lirası’nın değeri arz ve talep dalgalanmalarına bırakılmıştı. Lozan Antlaşması nedeniyle beş yıl süreyle gümrük politikaları uygulanamadığı için devlet ithalat kısıtlamasına uğramıştı. Bunun olumsuz etkileri olmasına rağmen Türk Lirası fazla değer kaybetmemişti.
1929’daki Dünya Ekonomik Buhranı bir istikrarsızlığa neden olduğu için hükûmetlerin önlemler aldığı bu dönemde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu ve Türk Lirası’nın değeri üzerinden düzenlemeler yapıldı.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında dolar ve TL’nin seyri:
- 1923 1.68
- 1924 1.88
- 1925 1.88
- 1926 1.83
- 1927 1.91
- 1928 1.94
- 1929 1.95
- 1930 2.12
- 1931 2.12
- 1932 2.12
- 1933 2.12
- 1934 1.71
- 1935 1.33
- 1936 1.26
- 1937 1.26
- 1938 1.26
- 1945 1.8
Türkiye’nin ilk yüksek oranlı devalüasyonu 1946’da yaşandı.
1930’larda ekonomide devletçilik hakimdi, sıkı kambiyo kontrolleri uygulanıyordu. II. Dünya Davaşı’nın etkileri nedeniyle ekonomide liberalleşme teşvik edildi. 7 Eylül 1946’da alınan kararlarla Türk Lirası’nın değeri yaklaşık %40 düşürüldü. 1 ABD Doları, 1,3 TL’den 2,8 TL seviyesine yükseldi.
- 1946 2.8
- 1950 2.8
- 1951 2.8
- 1952 2.8
- 1953 2.8
- 1954 2.8
- 1955 2.8
- 1956 2.8
- 1957 2.8
Türkiye’nin IMF’yle tanışması 1958’de oldu.
ABD ve Sovyetler Birliği’nin arasındaki gerilim nedeniyle dünyada bir kamplaşma mevcuttu. Türkiye, Kore Savaşı’na katılarak Batı bloğunda olmayı tercih etti. Bunun üzerine ABD’nin ekonomik yardımlarının da etkisiyle 1950’lerin ilk yarısında yüksek büyüme oranları yakalandı.
Daha sonra bu olumlu koşullar tersine döndü. Dış borçların fazla olmasının da etkisiyle hayatımıza IMF girdi. İstikrar programı nedeniyle 1 dolar 9 TL’ye eşitlendi.
- 1958 2.8
- 1959 2.8
- 1960 5.11
- 1961 9
- 1962 9
- 1963 9
- 1964 9
- 1965 9
- 1966 9
- 1967 9
- 1968 9
- 1969 9
60’lı yıllar planlı kalkınma dönemi olarak geçti fakat 70’ler ve sonrasında ekonomik istikrarsızlıklar en yüksek seviyede yaşandı.
1970’te 1 dolar 15 TL’ye eşitlendi. Ülkedeki şiddet olaylarında ve çeşitli ürünler için girilen kuyruklarda artış görüldü. Kıbrıs Harekâtı’nın ardından gelen amborgonun da etkisiyle 1 dolar 47 TL oldu.
1979’da yaşanan İran-Irak Savaşı’nın 2. Petrol Krizi’ni tetiklemesi Türkiye’yi de etkiledi. 24 Ocak 1980 Kararları ile birlikte ithal ikameci modelden ihracata dönük büyüme modeline geçiş yapıldı. Bu yeni modelde döviz kuru değişken olacak ve ardından serbestleşmeye geçilecekti, bu doğrultuda 1 dolar 70 TL’ye çıkarıldı. TL’nin dış değeri, doların piyasadaki değeri izlenerek günlük olarak ilan edilmeye başlandı.
- 1970 11.34
- 1971 14.83
- 1975 14.3
- 1976 15.86
- 1977 17.82
- 1978 24.05
- 1979 30.75
- 1980 75.12
1980’den sonra sabit kur rejiminden vazgeçildi ve Merkez Bankası’nın, piyasaya müdahale ederek kuru etkileyebildiği dalgalı kur rejimine geçildi.
Bu sayede yüksek oranlı devalüasyonlar sona erdi fakat sonraki yıllarda yaşanan kriz dönemlerinde kurda yüksek değişimler yaşandı. 6 Nisan 1994’te Türk Lirası %28, 7 Nisan’da ise %20 değer kaybetti. 2001 krizinde dolar 685 bin TL’den 957 bin TL’ye çıktı ve ekonomi %6’ya yakın daraldı.
- 1981 110.25
- 1982 160.85
- 1983 223.95
- 1984 364.35
- 1985 519.52
- 1986 669.43
- 1987 856.23
- 1988 1.425
- 1989 2.12
- 1990 2.606
- 1991 4.175
- 1992 6.874
- 1993 11.035
- 1994 29.788
- 1995 45.738
- 1996 81.386
- 1997 152.071
- 1998 260.974
- 1999 420.126
- 2000 623.704
- 2001 1.225
- 2002 1.505
- 2003 1.493
- 2004 1.422
- 2005 1.34
- 2006 1.43
- 2007 1.3
- 2008 1.29
- 2009 1.55
- 2010 1.5
- 2011 1.67
- 2012 1.79
- 2013 1.9
2018 yılında Türkiye ve ABD arasında yaşanan Rahip Brunson krizi nedeniyle dolar 3,75 TL’den 7 TL’ye kadar çıktı.
22 Mart 2021’de Türk Lirası bir günde %8 değer kaybetti, sebebi ise Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal’ın görevden alınmasıydı. Kasım-Aralık 2021 döneminde ise dolar 18 TL’ye dayandı.
- 2014 2.19
- 2015 2.72
- 2016 3.02
- 2017 3.65
- 2018 4.81
- 2019 5.67
- 2020 7.01
- 2021 7.39 (Ocak)
- 2021 18 (Kasım-Aralık)
Özetle; Türkiye Cumhuriyeti tarihinde dolar hiçbir zaman 1 TL olmadı. 28 Nisan-29 Nisan 2001’de kur 992,354 TL’den 1.056.544 TL’ye geçerken bir anlığına eşitlendi fakat buna 1 TL diyebilmek yine mümkün olmuyor.
