Mammatus Bulutları Nedir, Neyin Habercisi?

Şöyle bir kafamızı kaldırıp gökyüzüne baktığımızda çoğu zaman sayısız bulut görürüz. Bunlar bazen göğü tamamen kaplarken bazen de ilginç şekiller oluşturabilirler. Hatta bu şekillerin neye benzediğine göre oyunlar bile oynabilirsiniz. Fakat mammatus bulutları gördüğünüz zaman eminiz aklınıza tek bir şekil gelecektir çünkü mammatus bulutlarının adı bile inek memesinden gelmektedir.

Mammatus bulutları, gökyüzünde aşağı doğru sarkıyor gibi görünen bulut kümeleridir. Sık sık olmasa bile dünyanın pek çok farklı noktasında karşımıza çıkabilirler. Elbette tüm sıra dışı doğa olayları gibi onlar da felaketlerle ilişkilendirilmişlerdir ancak bilimsel verileri incelediğimiz zaman aslında basit bir doğa olayı olduklarını görürüz. Mammatus bulutları nedir, neyin habercisidir, nasıl oluşur gelin bu soruları biraz aydınlatmaya çalışalım.

Önce bir tanım yapalım; Mammatus bulutları nedir?

Mammatocumulus olarak da adlandırılan mammatus bulutları, ismini Latince meme ve göğüs anlamına gelen mamma kelimesinden almıştır. İnek memesine benzediği için bu adı almış olan mammatus bulutları, bir bulut kümesinin tabanında yer alan hücresel bir kese modelidir. 

WMO Uluslararası Bulut Atlası, mammatus bulutlarını özel bir bulut türü ya da bulut cinsi olarak değil bulutun özelliği olarak tanımlar. Farklı bulut türlerinde görülse bile genel olarak mammatus bulutları kümülonimbus olarak adlandırılan bir tür yağmur bulutunda görülmektedir. 

Mammatus bulutları ilk olarak 1894 yılında en eski meteorologlardan olan İngiliz William Clement Ley tarafından keşfedilmiştir. Bu bulutların belirgin biçimde görülen yumrulu alt kısımları, sıcak havanın etkisiyle yükselen bulutlarda cep oluşturmak amacıyla alçalan soğuk havanın etkisi ile oluşmaktadır. 

Peki bu sıra dışı şekle sahip mammatus bulutları nasıl oluşur?

Bulutların büyük bir bölümü yükselen hava nedeniyle oluşurken mammatus bulutları tam tersi, alçalan ya da batan havanın bir sonucu olarak ortaya çıkarlar. Kümülonimbus bulutlarında oluşmalarının da nedeni budur çünkü bu tür bulutların içi epey kaotik durumdadır ve bu sebeple içerisindeki hava parçaları farklı oranda ısınır. Sonuç ise mammatus bulutlarıdır. 

Daha bilimsel bir tanım yapmak gerekirse mammatus bulutları, buzun sıvı formu atlayarak direkt olarak su buharına dönüşmesi ile oluşur. Bulut kümesi içerisinde bulunan buz kristalleri kaotik bir ısınma ile sıvılaşmadan direkt olarak buharlaşmaya başlar ve etrafındaki havayı soğutur. Daha soğuk ve daha yoğun hava da alçalarak bulutun dibinde keseler oluşturur. 

Mammatus bulutları hakkında farklı bilimsel teoriler de var:

Mammatus bulutlarının, bulut kümesi içinde oluşan ısı değişimi nedeniyle oluştuğunu söylemiştik ama bazı bilim insanlarının oluşum süreci hakkında farklı teorileri var. Örneğin bir teoriye göre ısı değişimi bulut içinde yaşanmıyor, son derece rastlantısal bir şekilde kuru ve sıcak bulut ile ıslak ve soğuk bulut karşı karşıya geliyor ve kısa süreli mammatus bulutları oluşuyor. 

Farklı bir teoriye göre hidrometeor serpintisi bulutta soğumaya neden oluyor ve bu sırada oluşan buharlaşma ya da süblimleşme de alçalarak bulut altında yumrular oluşturuyor. Eğer bulut çok soğuksa ve yalnızca tabanı bir şekilde ısınarak erimeye başlamışsa da kısa süreli mammatus bulutları ile karşılaşmak mümkün. 

Çok yaygın olmayan bir teoriye göre mammatus bulutlarını oluşturan şey yerçekmi dalgaları olabilir. Fakat bu teori yaygınlığı, zamanı ve boyut ölçeğini açıklamıyor. Sıvı ve hız dengesizliğini tanımlayan Kelvin – Helmholtz (K – H) kararsızlığı da mammatus bulutlarını oluşturduğu düşünülen farklı bir teoridir ama bu tür bulutlarda oluşan yumrular istikrarlı bir şekilde meydana geldiği için çok anlamlı değildir. 

Siz de görebilirsiniz; Mammatus bulutları nerede olur?

Mammatus bulutlarının oluşumu için epey karmaşık bir ısı değişimi olması gerektiğini gördük. Peki bu karmaşık ısı değişimi nerede olur? Tabii ki okyanusların ve denizlerin kıyı bölgelerinde. Bu nedenle ülkemiz dahil dünyanın neredeyse her yerindeki kıyı bölgelerinde mammatus bulutları ile karşılaşmak mümkün.

Fakat bu sıra dışı şekilli bulutlar hakkında ilginç bir detay var. Bulut kümesi içinde yaşanan bu karmaşık ısı değişimi o kadar hızlı etkilere sahip ki mammatus bulutları oluştuktan kısa bir süre, 10 – 15 dakika, sonra ortadan kayboluyor ve bulut kümesi eski şeklini alıyor. Tam da bu nedenle bilimin gelişmediği dönemde mammatus bulutları ile felaketler arasında bir ilişki olduğu düşünülüyordu.

Hurafenin bini bin para; Mammatus bulutları neyin habercisi?

Mammatus bulutları insanlık olarak pek de alışık olduğumuz bir bulut şekli değil. Bugün bilim sayesinde bu bulutların ne olduğunu biliyoruz ancak geçmiş dönemde, bilimin pek de gelişmediği çağlarda mammatus bulutlarının deprem gibi felaketlerin habercisi olduğuna inanılıyordu. 

Hint bilgin Brihat Samhita, 500’lü yıllarda mammatus bulutları ile deprem arasında bir ilişki kurduğundan bahseder. Hatta modern dönemde bazı bilim insanları bu konu üzerinde çalışmalar yapmış ve bir ilişki olduğunu iddia etmişlerdir. Birkaç denk gelişi saymazsak mammatus bulutları ile ne deprem ne de başka bir doğal afet arasında ilişki olduğuna dair kanıtlanmış bir bilimsel veri yoktur. 

Yahu bulutlar meme oldu, yok mu bunun bir anlamı diyorsanız elbette var. Mammatus bulutlarını oluşturan ısı değişimi yalnızca o bulut kümesinde değil genel olarak havada yaşanan bir ısı değişimini işaret edebilir. Bu nedenle bu tür bir bulut oluşumu sonrası fırtına, şiddetli yağış ya da benzeri bir hava durumu görülebilir. Fakat bunları birer felaket olarak adlandıramayız. 

Hava durumu ile felaketler arasında bir bağlantı var mı?

Eski dönemde pek çok kişi hava durumu ile yaşanan felaketler arasında bir tür bağlantı kurmaya çalışmıştır. Günümüzde de bunun üzerine çalışmalar yapan bilim insanları vardır. Evet bazen hava durumu bir depremin ya da benzeri felaketin öncesinde farklı bir oluşum gösterebilir. Fakat bilimsel doğruluğu ispatlanması için tartışmasız deliller ortaya çıkması gerekir. Bu nedenle şu an için hava durumu ile doğal afetler arasında kesin bir ilişkiden söz etmek doğru olmaz. 

İnek memesine benzediği için gökyüzünün göğüsleri olarak da bilinen mammatus bulutları nedir, nasıl oluşur, neyin habercisi gibi merak edilen soruları yanıtladık. Belki geçmişte bir anlamı vardı ancak günümüzde gelişen teknoloji sayesinde dakika dakika hava durumunu bile tespit edebilirken bu tür bilimsel altyapısı olmayan felaket inançları pek doğru değil.