Sarıkamış Harekâtı Nedir, Nerede, Ne Zaman Gerçekleşti?

1914 – 1918 yılları arasında gerçekleşen Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu’nun sonunu getirmiş ve sonrasında topraklarımız fiilen işgal edilmeye başlamıştı. Elbette savaş sırasında Çanakkale cephesinde olduğu gibi önemli başarılar elde ettik ancak maalesef Sarıkamış Harekâtı bunlardan biri değildi. Askerî taktik hataları nedeniyle on binlerce şehit verdik.

Pek çok cephede olduğu gibi Sarıkamış Harekâtı’nda da Türk ordusunun tek amacı kendi topraklarını işgalcilerden temizlemekti. Enver Paşa komutasındaki birlikler Rusların ele geçirdiği bu toprakları geri almak için ilk günleri oldukça başarılı geçen bu harekâtı gerçekleştirdiler ama hayal bile edemeyeceğimiz kadar soğuk hava ve zorlu şartlar nedeniyle Sarıkamış Harekâtı bugün içimizi sızlatan bir olaya dönüştü.

Rus işgali aslında çok daha önce başlamıştı:

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Ruslar tam bir baş belası olmuşlardı ve sayısız defa savaşmak zorunda kalmıştık. 1878 yılında yapılan 93 Harbi ile Ruslar Kars, Ardahan, Sarıkamış çevresini ele geçirmişlerdi. Birinci Dünya Savaşı başlayıp da 1914 yılının Ağustos ayında seferberlik ilan edilince gözümüzü zaten Doğu Avrupa’da müttefikimiz olan Almanlarla savaşan Ruslara diktik.

Ruslar ve onların desteklediği Ermeni çeteler Türk ve Müslümanları sistematik olarak öldürüyorlardı. İşgal ettikleri topraklar Anadolu’nun bütünlüğünü bozuyordu. Kafkasya’daki Türk ve Müslüman askerlerin savaşa katılması da bu topraklardaki Rus güçleri tarafından engelleniyordu. Yani savaşın kaderi aslında Rusların bu topraklardan temizlenmesine bağlıydı.

Sarıkamış Harekâtı hazırlıkları Rusların saldırısına uğradı:

Enver Paşa emri verdi, 3. Ordu komutanı Hasan İzzet Paşa İstanbul’a haber göndererek kışlık ihtiyaçları bildirdi. Bahr-i Ahmer, Bezm-i Alem ve Mithat Paşa vapurları ağzına kadar kışlık kıyafet, erzak, silah ve mühimmat doldurularak yola çıktı. Fakat vapurların üçü de Rusların saldırısı sonucunda batırıldı.

9., 10. ve 11. Kolordulardan oluşan 3. Ordu bu desteği alamamış olsa bile kötü durumda değildi. Öncelikle asker sayımız Ruslara göre çok daha yüksekti, Rusların sayısı 65 bine yakınken bizim sayımız jandarma hariç 100 bine yakındı. Üstelik Türk çeteciler de gerilla savaşı veriyordu. En yakın demir yolu hattı ile arada 600 kilometre vardı. İşte bu durum işleri zorlaştıracaktı çünkü acil ikmaller hep gecikecekti.

Fakat en büyük sorun ya unutuldu ya da görmezden gelindi. Bölgedeki askerlerin çok büyük bir bölümü Arabistan ve Güneydoğu bölgesinden gelmişti, tabii kıyafetleri de buna göreydi. Bölgenin hava sıcaklığı -40 bile olabiliyordu ve Mehmetçiklerimizin üzerinde sadece yazlık üniformalar vardı. 

Türk taarruzu hızlı ve etkili olmalıydı: 

2 Kasım 1914 tarihinde Ruslar Köprüköyü yönünden saldırıya geçtiler ama bu saldırı güçlü bir direniş ile durduruldu. 12 Aralık günü Enver Paşa Erzurum’a geldi ve komutayı devraldı. Hemen bir harekât planı hazırladı. Üç kolordu farklı yönlerden Rusların üzerine gelecek ve zaten sayıca az oldukları için kısa sürede yok edileceklerdi.

Sarıkamış Harekâtı’nın temel amacı, düşmana dinlenme ya da kaçma fırsatı bırakmamaktı. Çünkü Rusların yardım alması çok daha kolaydı. Eğer dinlenme şansı yakalarlarsa hemen yardım alacak ve en büyük silahımız olan sayıca üstünlüğümüz elden gidecekti. Bu nedenle harekâtın her detayı incelikle hesaplanmıştı.

Sarıkamış Harekâtı ilk günden talihsizlikle başladı: 

1914 yılının 22 Aralık günü Sarıkamış Harekâtı başladı. İlk hatayı yapan 10. Kolordu oldu. Plana göre birlikler, Erzurum’un Oltu ilçesini geçtikten sonra Bardız bölgesine gelmeliydiler. Fakat Oltu’yu geçen birlikler Bardız değil, Ardahan yönüne doğru ilerlediler. Hattın genişlemesi Ruslara dinlenme, kaçma ve yardım alma şansı verdi. 

10. Kolordu Bardız’a gelecek ve burada Enver Paşa komutasındaki 9. Kolordu ile birleşerek yıkıcı bir güç oluşturacaktı. Onların gecikmesi nedeniyle 9. Kolordu birlikleri Bardız’da yalnız kaldı. Fakat Enver Paşa’nın Rus esirlerden aldığı bilgilere göre Sarıkamış destek gelmeden de ele geçirilecek durumdaydı. 

Allahu Ekber Dağları’ndan geçmek imkansızdı:

Sarıkamış mevzisi gerçekten de bekledikleri kadar zorlu olmadı ve Yukarı Sarıkamış bölgesine kolayca girildi Fakat işler burada kızıştı. 10. Kolordu birlikleri olmadan 9. Kolordu nafile saldırılar yapıyordu. Üstelik hava şartları bırakın savaşmaya, hayatta kalmaya bile elverişli değildi. Çok fazla askerîmiz donarak şehit oldu.

Diğer yanda ise 10. Kolordu birlikleri Allahu Ekber Dağları’nı aşarak Sarıkamış bölgesine gelmeye çalışıyorlardı. O sırada havanın -39 derece olduğu söylenir. Maalesef askerlerimizin çok büyük bir bölümü o dağlarda donarak şehit oldu. 10. Kolordu planlanandan 4 gün sonra Sarıkamış’a ulaşabildi. Dağ yolunu aşabilenlerin sayısı çok azdı. 

On binlerce şehit verdiğimiz Sarıkamış Harekâtı’nda geri çekilmek zorunda kaldık:

10. Kolordunun gecikmesi nedeniyle Bardız bölgesi de Rusların eline geçti ve Enver Paşa geri çekilme kararı alarak komutayı Hafız Hakkı Bey’e devretti. Sarıkamış Harekâtı 6 Ocak 1914 tarihinde sona ermiş oldu. Hareket sırasında Ruslar 32 binden fazla kayıp vermişti. 

Türk ordusunun kaybı çok daha büyüktü. 120 bin kişiye ulaşan ordumuzdan 60 bin şehidimizin donarak hayatını kaybettiği biliniyor. Hastalıkları, kayıpları, esirleri ve savaş sırasında yaşananları düşündüğümüz zaman maalesef 90 bin şehit verdiğimizi görüyoruz. Bir mezar taşları bile olamadı isimsiz kahramanların.

Sarıkamış Harekâtı neden başarısız oldu?

Savaş tarihçilerine göre Sarıkamış Harekâtı’nın başarısız olmasının en temel nedeni her şey için fazla acele edilmiş olmasıydı. Kışlık kıyafetler beklenmedi, erzek beklenmedi, silah beklenmedi, mühimmat beklenmedi, destek beklenmedi, 10. Kolordu gecikti o bile beklenmedi. 

Enver Paşa tarafından oluşturulan harekât planı gerçekten de kusursuzdu. Rusları oradan temizlemenin tek yolu başarılı bir kuşatmaydı. Bu kadar acele edilmiş olmasaydı başarılı bir harekât olacaktı. Ancak pek çoğumuzun hayal bile etmekte zorlanacağı bir soğukta yazlık kıyafetlerle yol almak imkansızdı.

Sarıkamış Harekâtı’nın sonuçları dünya tarihini etkiledi:

Sarıkamış Harekâtı sonucunda Rusların eli güçlendi ve onların desteklediği Ermeni çetelerin katliam yapmasının önü açıldı. Doğu Anadolu’da böyle saldırılar olması ordumuzu iki ateş arasında bıraktı. En önemlisi ise Rusların üzerindeki tehdidi azaltmak için İngilizler Çanakkale Savaşı’nı başlattılar. Çanakkale Savaşı’nın dünya tarihi için önemini daha önce buradaki yazımızda detaylarıyla anlatmıştık. 

Askerî taktik hataları nedeniyle on binlerce şehit verdiğimiz Sarıkamış Harekâtı nerede, ne zaman oldu gibi merak edilen soruları yanıtladık. İnsan düşünmeden edemiyor, ya Sarıkamış Harekâtı başarılı olsaydı?

Benzer içeriklere de göz atabilirsiniz: