Bir algıdır gidiyor ve bazılarımız şapka işaretinin ya da bir diğer adıyla düzeltme işaretinin kalktığı yanılgısına giriyor. Ancak bir haberimiz var: düzeltme işareti kalkmadı!
Yazılışları aynı olan kelimeler olduğu için anlamlarını ve söylenişlerini ayırt etmek için kullandığımız düzeltme işareti, okunuşları uzun ünlülerin üzerine geliyor.
Farkındalığınızı arttıracak, yazımlarınızda artık daha dikkatli olacağınız bazı kelimelerle konuyu biraz örneklendirelim. Bazıları ise daha önce belki de hiç duymadıklarınızdan olacak.
Birisine karşı aşırı sevgi beslediğinizde ne diyorsunuz?
Sorumuza muhtemelen “aşık” olarak cevap verdiniz. Eğer öyleyse yanıldınız. Bir kimseye veya bir şeye karşı aşırı sevgi ve bağlılık duyan, vurgun, tutkun kimseler için “âşık” kelimesini kullanıyoruz.
Sizin dediğiniz “aşık”, “aşık kemiği veya aşırma” anlamında kullanılıyor.
Peki dehalara ne dersiniz?
Olağanüstü yeteneği ve yaratıcı gücü olan kimse için “dâhi” kelimesi doğrusu. “Dahi” ise “-da, bile” anlamlarını içeriyor.
Örnek “Ben dahi başka bir diyara gitmek için izin talep ederim.”
En basit örnekleri de vermeden geçmeyelim tabii ki.
“Hala, hâlâ” derken bu ayrımlar oldukça önemli. Aynı şey “kar ve kâr” için de geçerli. “Bu işten karım ne olacak?” demek için düzeltme işareti kullanmak oldukça önemli.
Bazı şehir isimlerinde de düzeltme işareti olduğunu biliyor muydunuz?
Hakkâri, Elâzığ sözlükte karşımıza çıkan örnekler. Pek böyle yazıldığını görmeyebilirsiniz ancak TDK öyle diyor.
Yargıçlar için de şapka kullanıyoruz.
“Hakim” ve “hâkim” kelimelerindeki düzeltme işareti kullanıyoruz. Her şeyi bilen (Tanrı) ve bilge anlamlarını ifade etmek için “hakim” kelimesini kullanırken “hâkim” kelimesinin çeşitli anlamları var. Bunlardan biri yargıç, diğerlerinden ise “Egemenliğini yürüten, buyruğunu yürüten, sözünü geçiren” anlamını da seçebiliriz.
Yokluk ve insan ayrımı için de şapkaya ihtiyaç duyuyoruz.
“Yokluk” kelimesini tanımlamak için “adem” yazabilirsiniz ancak “insan” demek için “âdem”i kullanmanız gerekiyor. Dinî inanışlara göre dünya üzerindeki ilk insan olarak bildiğimiz kişi ise “Âdem” olarak yazılıyor.
Kaç tane düzeltme işareti olan kelime var?
Bunun sayısını söylemek konumuz değil ancak tane yerine “adet” yazabilirsiniz. Ancak “adet” kelimesini “görenek, aybaşı, töre, bir davranışı alışkanlık hâline getirme” anlamlarında kullanırken “âdet” doğrusu.
Hazır Euro 2024 heyecanı sürüyorken o konuya da değinelim.
“Millî” kelimesini takım ile birleştirirken i harfine inceltme koyuyoruz çünkü inceltmesiz “milli” kelimesinin anlamı sadece “mil içeren” demek.
Bu hâllere düşecek insan mıydık?
“Hâl” kelimesi günlük hayatımızda oldukça fazla kullanılıyor. “Her hâlinle güzelsin.” derken şapkayı unutmuyoruz. İnceltmesiz “hal”ın meyve ve sebze satılan yer dışında bir de tahttan indirme anlamı bulunuyor ancak bahsettiğimiz şapkalı kullanımda birçok anlamı var. “Kötü durum, sıkıntı, dert”, “tutum, tavır”, “durum” bunlardan sadece bazıları.
Nadir bir bilgi daha.
“Evlenmemiş kimse; ergen” kişiler için “bekar” diyenlere üzülerek söyleyelim ki orada bir düzeltme işareti var. “Bekâr” doğrusu olacak. İnceltmesiz olan “bekar” ise “Bir sesi yarım ton kalınlaştıran işaret ve bemol almış olan ses” için kullanılıyor.
Bu kelimelerde de düzeltme işareti olduğunu biliyor muydunuz?
- Hikâye
- Herhâlde
- İmkân
- Dinî
- Askerî
- Dükkân
- Mekân
- Fedakâr
- Günahkâr
- Hizmetkâr
- İnkâr
- Hükûmet
- Kâbus
- Mahkûm
- Kâğıt
- Hikâye
- İlmî
- Resmî
- Zekâ
- Tezgâh
- Rüzgâr
- Pekâlâ
- Âdeta
