Sanat dünyasının en ilginç ve şüphesiz en tartışmalı figürlerinden biri olan Han van Meegeren’in oradan oraya sürüklendiği hayatına değindik.
Hollandalı bir ressam ve sanat sahtecisi olan Han van Meegeren, İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında sanat dünyasında silinmez bir iz bırakmıştır. İkna edici taklitler yaratma konusundaki olağanüstü yeteneği sadece önde gelen sanat uzmanlarını kandırmakla kalmadı, bununla birlikte Hitler’in en yakın arkadaşlarından biri olan Hermann Göring de dahil olmak üzere üst düzey Nazi yetkililerini kandırmayı başardı.
Bu büyüleyici hikâye, Han van Meegeren’in sanatının farkında olmadan Hollanda’daki Nazi işgalinin karanlık dönemiyle nasıl iç içe geçtiğini gözler önüne seriyor.
Han van Meegeren, sanata küçüklüğünden beri hevesliydi.
Han van Meegeren, 10 Ekim 1889’da Hollanda’nın Deventer kentinde doğdu. Küçük yaşlardan itibaren sanata karşı bir tutku ve taklit konusunda olağanüstü bir yetenek sergiledi. Başlangıçta Hollanda’nın Lahey şehrindeki Kraliyet Sanat Akademisinde eğitim gördü ancak kısa süre sonra sanat kurumu, yenilikçi tekniklerini reddettiği gerekçesiyle hayal kırıklığına uğradı. Ayrıca ailesinden de bu konuda hiç destek görmedi. Babası, van Meegeren’in mimar olmasını istiyordu.
Başta her şey yolunda gidiyor gibi olsa da kendisi, katı bir şekilde sürrealizm gibi yeni akımları kabul etmiyor ve eskiye dönük eserler üretiyordu. Bu sebeple de dikkatleri üzerine çekmekte zorlanıyordu.
Hırsı ve kızgınlığıyla beslenen van Meegeren, kendisini eleştirenlerin haksız olduğunu kanıtlamak için yola koyuldu. Sahtecilik yolculuğuna Johannes Vermeer ve Frans Hals gibi Hollandalı eski ustaların eserlerini titizlikle inceleyerek başladı. Van Meegeren’in teknik becerisi ve bu sanatçıların tarzlarını derinlemesine anlaması, resimlerini şaşırtıcı bir doğrulukla yeniden yaratmasını sağladı.
Bir sanat dolandırıcısının doğuşu…
Van Meegeren’in sahtecilikte çığır açması 1920’lerde “Emmaus’taki İsa” adlı tabloyu sanat dünyasına sunmasıyla gerçekleşti. Kayıp bir Vermeer başyapıtı olduğu iddia edilen bu eser, büyük beğeni topladı ve kendisini spot ışıklarının altına soktu. Sanat dünyası onu uzun süredir kayıp olan Vermeer’i keşfeden bir dahi olarak selamladı ve bir sanatçı olarak ünü yükseldi.
Eski ustaların tekniklerinin inceliklerini taklit etme becerisi eşsizdi. Döneme uygun pigmentler, eskitilmiş tuvaller kullandı ve hatta otantik tablolarda görülen yüzyıllık çatlakları ve eskime etkilerini taklit etmek için fırınlama yöntemleri kullandı. Yaptığı sahtecilikler o kadar inandırıcıydı ki uzmanlar bile sahtekarlığı tespit etmekte zorlandı.
İkinci Dünya Savaşı Avrupa’yı sararken van Meegeren, yeteneklerini daha kötü amaçlar için kullanacaktı.
Kültür hazinelerini yağmalama takıntılarını çok iyi bilen van Meegeren, bu fırsatı değerlendirdi ve gerçek sanat eserleriyle takas edebilecekleri veya fetihlerinin sembolü olarak kullanabilecekleri sahte başyapıtlar yaratmak için sahtecilik becerilerinden yararlanarak Nazilerle iş birliği yapmaya başladı.
Bu dönemde yaptığı en kötü şöhretli sahteciliklerden biri, en yüksek rütbeli Nazi yetkililerinden biri ve kötü şöhretli bir sanat koleksiyoncusu olan Hermann Göring’e sattığı “İsa ve Zina Yapan Kadın” tablosuydu.
Göring bu tablonun orijinal bir Vermeer olduğuna inanmış ve hatta karşılığında van Meegeren’e değerli bir Hollanda sanat eseri hediye etmiştir. Bu işlem, van Meegeren’in yaptığı sahteciliğin Nazi Almanyası’nın en önde gelen isimlerini bile ne ölçüde kandırdığını ortaya koymuştur.
Savaş sona erip Naziler yenilgiye uğrayınca, van Meegeren’in işgalcilerle olan ilişkisi mercek altına alındı.
1945 yılında Hollandalı yetkililer tarafından düşmanla iş birliği yaptığı suçlamasıyla tutuklandı. Potansiyel bir ölüm cezasıyla karşı karşıya kalan van Meegeren, masumiyetini kanıtlamak ve yaptığı sahteciliğin boyutlarını ortaya çıkarmak zorundaydı.
Şaşırtıcı bir şekilde sırrını açıklamaya karar verdi: Nazilere sattığı tablolar aslında kendi sahteleriydi. Bunu kanıtlamak için van Meegeren hapishane hücresinde polis gözetiminde yeni bir sahte resim yaparak Vermeer’in stilini yeniden yaratma konusundaki olağanüstü yeteneğini gösterdi. İtirafı davayı bir sansasyona dönüştürdü ve sonuçta iş birliği yerine sahtecilikle suçlandı.
Han van Meegeren’in hikâyesi şüphesiz karmaşık ve ahlaki açıdan muğlak.
Nazileri kandırıp onların sanata olan saplantılarından faydalanırken, aynı zamanda değerli Hollanda kültür mirasını Nazilerin eline geçmekten korumayı da başarmıştır. Bir zamanlar başyapıt olarak kabul edilen sahte eserleri sanat dünyasında kötü bir şöhrete sahip olmuş, sadece teknik zekâlarıyla değil, aynı zamanda ortaya çıkardıkları etik ikilemlerle de incelenmiştir.
Van Meegeren’in taklitleri sanat tarihçilerinin, koleksiyoncuların ve halkın ilgisini çekmeye devam ediyor. Bu eserler, sanat dünyasında özgünlük ve aldatma arasındaki bulanık çizgilerin yanı sıra, savaş ve çatışma dönemlerinde bile sanatın bireyler ve uluslar üzerinde sahip olabileceği gücü hatırlatıyor.
Nihayetinde Han van Meegeren’in hikâyesi, sanatın kalıcı cazibesinin ve insan hırsı ile ahlakının karmaşıklığının bir kanıtıdır. Hem Nazileri hem de genel olarak sanat dünyasını kandırma becerisi, sanat sahteciliği tarihinde dikkate değer bir bölüm olarak kalmaya devam ediyor ve adını sonsuza dek bir kurnazlık, hayatta kalma ve ihanet hikayesine bağlıyor.
