Bazen zor durumlardan kurtulmak için bir savunma mekanizması olarak bazen de kötü bir alışkanlığın sonucu olarak hepimiz hayatımızın farklı alanlarında mutlaka yalan söylüyoruz. İyi ama neden doğrulardan kaçıyoruz? Gelin neden yalan söyleriz sorusuna bilimin verdiği yanıtlara bakalım.
Hadi dürüst olun ve bu yazıyı okuyor olduğunuz gün boyunca kaç tane yalan söylediğinizi bir düşünün. Eğer cevap sıfır ise tebrikler ama eğer bir evliya falan değilseniz eminiz küçük de olsa her gün birkaç yalan söylüyorsunuz. Hepimiz yalan söylüyoruz çünkü bazılarımız zor durumlarda bunu bir savunma mekanizması olarak kullanıyor, bazılarımız ise bunu kötü bir alışkanlık haline getirmiş durumda.
Pembe yalan, beyaz yalan gibi sevimli adlarla hafifletmeye çalışsak da doğruları söylemediğimiz her durumda yalan söylüyoruz. Hayatını yalanlar üzerine kurmuş sosyopatları saymazsak aslında yalan söylemek doğal bir durum ve altında yatan pek çok önemli neden var. En iyisi gelin neden yalan söyleriz yakından bakalım ve bilimin ışığında bu soruyu yanıtlamaya çalışalım.
Neden yalan söyleriz? İşte altında yatan en temel nedenlerden bazıları:
- Kendimizi savunmak için.
- Gerçek duygularımızı gizlemek için.
- Sır saklamak için.
- Dışarıdan daha iyi görünmek için.
- Diğer insanları manipüle etmek için.
- Zorunda kaldığımız için.
Kendimizi savunmak için:
Kendini savunma amaçlı yalan söylemek, yalan söylemenin en yaygın nedenlerinden bir tanesidir. Özellikle baskıcı ailelerde yetişmiş çocukların büyüdükleri zaman kendilerini savunmak adına sık sık yalan söyledikleri biliniyor. Çünkü o çocuk öğrendi ki gerçekleri söylediği zaman ceza alıyor.
Bunun en tipik örneği de aldığınız bir ürünün fiyatını daha düşük söylemektir. Kendi paranızı kazanıyor ve iki bin liralık bir ayakkabıyı rahatça alabiliyorsunuz ama öğrenilmiş güdünüz nedeniyle ayakkabının fiyatını daha düşük söylüyor ve böylece karşı tarafın olası olumsuz tepkisini azaltmış oluyorsunuz. Yani gerçek, bir sorun oluşturmasa bile gizliyorsunuz.
Gerçek duygularımızı gizlemek için:
Beyaz yalan, pembe yalan gibi sevimli adlarla andığımız yalanların büyük bir bölümü kendi duygularımızı gizlediğimiz yalanlardan oluşur. Aslında bu tür yalanlar hem kendi duygularımızı hem de karşı tarafın duygularını incitmemek adına söylenir. En tipik örneği yeni bir gömlek alan arkadaşınıza yakışmasa bile çok yakıştığını söylemektir.
Kendi duygularımızı saklama yalanları ise daha katmanlı olabilir. Bir örnek verelim; uzun zamandır beklediğiniz bir iş görüşmesine girdiniz ve olumsuz geçti. Aman zaten çok da istemiyordum diyerek duygularınızı gizlediniz. Kişi bu tür bir yalanı hem kendisine hem de başkalarına söyleyerek gerçek duygularını saklama eğilimi gösterir.
Sır saklamak için:
Belki en haklı yalan söyleme nedenlerinden bir tanesi sır saklama yalanlarıdır. İki kişinin bildiği sır değildir ama diyelim bir arkadaşınız size kendisi için çok özel bir konuda bir bilgi verdi. Başka bir arkadaşınız da bu konu hakkında bir şey sordu. Dürüst olayım diye bu özel bilgiyi anlatmıyor ve sırrı saklamaya devam etmek için yalan söylüyorsunuz.
Sır saklama yalanları bazen doğum günü partisini saklamak için söylenen basit yalanlar ya da hayat boyu sürecek daha büyük yalanlar olabilir. Genel olarak bu tür yalanlar açığa çıksa bile anlayışla karşılanır ve affedilir. Tabii dozunu iyi ayarlamak ve karşı tarafı da sır saklayacağım diye aptal yerine koymamak gerekir.
Dışarıdan daha iyi görünmek için:
Üzücü ama maalesef pek çoğumuzun temel yalan söyleme nedeni dışarıdan iyi görünmektir. Kabul edelim bazı kişiler bu konuda oldukça başarılı. İş görüşmelerinde ya da ilk buluşmalarda bu tür yalanlara sık sık başvurulur. Anlaşılır bir durum olmasına rağmen gerçekler ortaya çıktığı zaman sonuçları kötü olabilir.
Bu tür yalanları kişi genel olarak bir eksiğini kapatmak için kullanılır. İngilizce bilmiyorum demez, uzun zamandır konuşmadım köreldim der; şişmanım demez, sporu bıraktım ilaç kullanıyorum der; arkadaşından pahalı bir kıyafet ödünç alarak fakirliğini gizler gibi daha sayısız örnek verebiliriz. Örnekleri biraz masum verdik, hırsıza yol göstermeyelim.
Diğer insanları manipüle etmek için:
İşte bu nedenle yalan söyleyen birini görüyorsanız arkanıza bakmadan kaçmalısınız çünkü kabul edelim yalan kötü bir şey olsa bile temel olarak söyleyen kişiyi etkiler ancak bir kişi karşı tarafın duygu, düşünce ve davranışlarını etkilemek yani onu manipüle etmek için yalan söylüyorsa durum tam anlamıyla korkutucu olabilir.
Zaten en temel manipülasyon tekniklerinden bir tanesi yalan söylemektir. Bu yalanları söyleyen kişi manipülasyonun farkında olmayabilir ya da bu durumun farkında bir sosyopat olabilir. Neresinden bakarsak bakalım yalan söyleme nedenleri arasında en rahatsız edici olan budur. Tekrar edelim, anladığınız anda kaçın.
Zorunda kaldığımız için:
Zorunda kaldığı için yalan söyleyen birinin durumu aslında kesin çizgilere sahip değildir. Çünkü bazı kişiler gerçekten de var olan durumu sürekli olarak gizlemek zorunda kalabilir. Ancak bazıları ortada herhangi bir sorun yokken bile yalan söylemeyi bir alışkanlık haline getirdiği için kendini yalan söylemek zorunda hisseder.
Eğer kişi patolojik bir yalancı haline geldiyse, sürekli yalan söylüyorsa ve daha da kötüsü söylediği yalanlar üzerine kurulu hayatına kendi bile inanmaya başladıysa bu açıkça bir psikolojik rahatsızlıktır. Maalesef bu tür kişiler kendilerini kurdukları yalan dünyaya kaptırdıkları için bunun bir sorun olduğunu bile anlamaz ve bu nedenle de yardım almazlar.
Birinin yalan söylediğini nasıl anlarız?
Açık konuşmak gerekirse kolay kolay anlayamayız. Elbette yalan söylenen konu hakkında elimizde somut veriler varsa bir karşılaştırma yapar ve neyin doğru olduğunu anlarız ancak kişinin duygu ve düşünceleri gibi soyut konularda yalan söyleyip söylemediğini anlamak çoğu zaman bir uzman için bile anlaşılması güç bir durumdur.
Tabii hadi hepimiz dürüst olalım ve yalanı hayatımızdan tamamen çıkaralım gibi toz pembe bir tavsiye veremeyiz. Yalan bazen gerçekten de gereklidir. Ancak karşı tarafın duygularını korumak ya da kendi duygularımızı gizlemek için anlaşılabilir nedenler dışında yalan söylemek ve bunu bir alışkanlık haline getirmek emin olun çok daha kötü psikolojik rahatsızlıkların önünü açacaktır.
Eğer kendinizde bu tür bir yalan söyleme alışkanlığı oluştuğunu hissediyorsanız öncelikle neden yalan söylediğinizi tespit edin ve nedeni üzerine düşünerek olumsuz durumu değiştirmeye çalışın. Eğer değiştireyemeceğiniz şeyler varsa bunları kabul etmeli ve hayatınızı buna göre şekillendirmelisiniz. Elbette işin içinden çıkamadığınız durumlarda bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin.
Neden yalan söyleriz sorusunu yanıtlayarak bilim insanlarının konu hakkında ortaya koyduğu nedenlerden bazılarını açıkladık. Anlattıklarımız yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Kendinizde ya da çevrenizde bu tür bir patolojik vaka olduğunu düşünüyorsanız uzman bir psikologdan yardım almaktan çekinmeyin.
