Diyelim ki bindiğiniz uçağın pilotlarının başına bir şey geldi, herkes bayıldı ve uçağı kullanabilecek bir tek siz kaldınız. Ya o kontrol panelinin başına geçeceksiniz ya da son duanızı etmeye başlayacaksınız.
Biz de eğer bir gün başınıza gelirse diye uçak kontrol panelindeki göstergelerin en azından ne işe yaradığını öğrenmeniz gerektiğini düşündük ve kötü senaryolara karşı hazırlıklı olmanız için göstergeleri ele aldık.
Şimdi uçuşa hazırlanın ve göstergelerin her birinin önemini öğrenin.
Öncelikle uçak kontrol panelinin geneline bir bakalım ve ne, neredeymiş göz gezdirelim.
Gördüğünüz gibi yönünüzü bulacağınız pusula, yağ basıncını kontrol edebileceğiniz basınç göstergesi gibi birçok panel var. Oldukça kalabalık gözükse de bizce insan kullanınca alışıyordur. Yoksa pilotlar her yere post-it yapıştırmıyor değil mi?
Uçak durum göstergelerinden seyrüsefer göstergeler ile hava-yer haberleşme cihazı ile motor göstergelerine kadar pek çok bölüm var. Biz en iyisi sol baştan başlayalım:
Altimetre
Pilot koltuğuna geçtiyseniz devam edelim. Uçak ne kadar yükseklikte biliyor musunuz? Çakılmaya yakın mısınız, yoksa hâlen daha bulutlar arasında süzülecek misiniz sorusuna cevap bulmak için altimetreye bakabilirsiniz.
Uçuş aletleri arasındaki en eski alet altimetre, uçakların deniz seviyesine göre yüksekliğini feet cinsinden gösterir. Statik basınç ile çalışan altimetre, statik basınç deliklerinden alınan hava basıncına göre yüksekliği ölçer.
Uçakların Güvenle Uçabilmesi İçin Olmazsa Olmaz Cihazlardan Biri: Altimetre Nedir, Ne İşe Yarar?
Hava hızı göstergesi
Uçağın ne kadar hızda gittiğini hiç merak ettiniz mi? Kokpitte bu merakınızı da giderebilirsiniz. Bu gösterge, hava basıncı farklarını kullanarak uçağın havadaki hızını ölçer. Saat başına deniz milini gösterir. (1 deniz mili 1,852 km/s)
Tutum göstergesi (Durum cayrosu)
Uçağı uçsuz bucaksız havada neye göre hizalayacaksınız? Acaba düz mü gidiyorsunuz, yoksa eğik mi? Tutum göstergesi işte tam buna yarıyor. Özellikle görme koşullarının bozuk olduğu havalarda size en büyük referans olacak tutum göstergesi, uçağın ufka göre yönünü gösterir.
Dönüş ve kayış göstergesi
Uçağı döndürmek, arabanızı döndürmekten emin olun daha zor. Dönüş ve kayış göstergesine bakarak kontrollü dönüş sağlayabilirsiniz. Standart dönüşünüz saniyede 3 derecedir. Bu standarda uyarsanız ekrandaki işaret de hizalanır.
Dikey hız göstergesi (Varyometre)
Pilotu olduğunuz uçağın yükselme ve alçalmasına feet/dakika olarak bakmak için bir gözünüzün dikey hız göstergesinde olması gerekir.
Yön göstergesi (İstikamet cayrosu)
Yolculuk hangi tarafa? Hangi yöne gittiğinizi bilmeniz havadayken imkânsız. Bunun için de dikey eksendeki hareketleri hisseden yön göstergesine bakmanız lazım. Gösterge üzerindeki büyük çizgiler 10 derece, küçükler ise 5 dereceyi gösterir.
Manyetik pusula
Manyetik kuzeyi gösteren ve sulu pusula olarak da bilinen manyetik pusula, hakiki kuzeyden açı olarak biraz farklıdır. Ama o heyecanla sanırım bunu pek fark etmeyeceksiniz.
Trim tekeri
Yağış, basınç kaybı, dengesiz yük, düzensiz yakıt, aşırı rüzgâr gibi durumlarda uçağın gövdesi sağa veya sola dengesiz bir biçimde yatabilir. Fark ettiğiniz bu durum trim out olarak adlandırılır. Hemen usta bir pilotmuş gibi trim tekerini kullanarak uçağı eski pozisyonuna getirebilirsiniz.
Navigasyon sistemi
Genel görselde görmüş olduğunuz COMM ve NAV göstergeleri, uçağın navigasyon sistemlerinin parçaları. Hava trafiğinin kontrolü ile ilgili raporları da buradan görebilirsiniz.
Yağ basıncı göstergesi
Korkmayın ama pilotluk başa düştüğünde yağ basıncı göstergesinin düşmeye başladığını görürseniz hemen uçağı indirmenin yollarını arayın. Bu gösterge, motorun yağlanması ve soğutulmasını sağlayan motor yağını gösteriyor. Basıncın düşmeye başlaması ise motorda hasar oluşacağının işaretidir.
Takometre (Motor devri göstergesi)
Motor devrini tur/dakika değerinden gösteren takometre ile usta bir pilot gibi uçabilirsiniz. Büyük açı ve düşük devirde kullanarak yakıtta ekonomi sağlayabilirsiniz. Artık işiniz buralara kadar geldiyse zaten uçağı da sorunsuz indirirsiniz diye düşünüyoruz.
Transponder
Air traffic control sisteminin bir diğer adı da transponder. Yer istasyonundan alınan kodlu işaretler, burada kodlu bir şekilde cevaplanıp geri gönderilir. Böylelikle uçağın yerden ne kadar yüksekte olduğu tanımlanır. Sadece göstergeleri bilmek bu aşamada yetmiyor. Bir de kodlu cevap vermeyi de öğrenmeniz lazım ama sanırım bunun yeri burası değil.
Benzin-hava karışım kolu
Genellikle kırmızı topuzlu bu kol, benzin-hava karışımını ayarlamak ve karbüratöre giden benzinin kesilip motorun durdurulmasını sağlamak için çalışır. Gereksiz benzin harcamamak için bunu havada olduğunuz sürece kullanabilirsiniz ama o kadar da profesyonel olmadığınızı düşünürsek sadece alçalma esnasında tam ileri konuma getirmeniz gerektiğini bilmeniz yeterli olacaktır.
Biraz teknik bir detay olan gaz kolu ise motor devrini ve silindirlere giren hava-yakıt karışımını kontrol eden koldur. Gaz kolu ileri hareket ettirildiğinde manifold basınç artar, geri harekette ise azalır.
Alet iniş sistemi (ILS/VOR) göstergeleri
Hadi diyelim ki başarılı bir sürüş yaptınız ve havalimanına kadar gelebildiniz. Piste iniş yaparken yolu nasıl ortalayacağınızı biliyor musunuz? Tabii ki bilmiyorsunuz, çünkü bu ilk pilotluğunuz. ILS/VOR göstergeleri burada devreye giriyor ve size pistin ortasını gösteriyor.
Ampermetre
Aküye giren ve çıkan akımı gösteren ampermetre kadranın ortasında bir sıfır noktası ve her iki yanında da negatif ve pozitif yük göstergesi bulunur. Herhangi bir arızada akü, şarjı bitene kadar çalışmaya devam edecektir ancak bu işlevi gören ve ampermetreye alternatif olan alternatörün arızalanması durumunda uçağı indirmeye hazırlanın.
Enerji Sektörünün Olmazsa Olmazı ve Göz Bebeği Cihazı ‘Alternatör’ Nedir, Ne İşe Yarar, Nasıl Çalışır?
Flap kumandası
Yine başarılı bir uçuş gerçekleştirdiğinizi ve iniş aşamasına geldiğinizi varsayalım. Kalkışta olduğu gibi inişte de uçağın düşük hızlarda uçması gerekir. Uçağın kanat alanını, kanat yapısını ve kanat kavisini değiştirmek için gövdeye yakın kısımda kanatçıklara benzeyen flaplar bu kumanda ile çalışır. Süzülerek yavaş yavaş bir iniş için flap kumandasının yerini de aklınızda tutmanız işinize yarayacaktır.
ADF navigasyon kutusu/ADF göstergesi
Otomatik yön bulmada, ADF’ye güvenebilirsiniz. Gelişmiş navigasyon araçlarına sahip uçaklardaki bu kutu, size rota boyunca rehberlik eder ve her zaman doğru yolda olmanızı sağlar. Yani “ben neredeyim?” dememek için bu kutudan gözünüzü ayırmayın.
Uçak saati kaydedici
Hani olur da zaman bulursanız ve saat kaç diye merak ederseniz buraya bakabilirsiniz. Ancak kolunuzdaki saatin bu saatten 3 saat ileride olması sizi şaşırtmasın (Türkiye saatine göre). Çünkü havacılık sektöründe kullanılan saat dünyanın her noktasında aynıdır. Havacılık kazalarının önüne geçmek ve iletişimin etkin olması için belirlenen ortak zaman dilimi Greenwich Meridyeni’ne ayarlanmıştır.
“Bilgi, bilgidir.” deyip içeriğin sonuna kadar geldiyseniz, bir pilot kadar olmasa da kokpite hâkimsiniz demektir. Umarız bir gün bindiğiniz uçağın pilotunun başına bir şey gelmez ve uçağı siz indirmek zorunda kalmazsınız 🙂
