Ülkemizin çeşitli yerlerinde “Tahtakale” adıyla açılmış hanlar, iş merkezleri, AVM’ler ve hatta hamamlar görmek mümkün. Üstelik bu ismin verildiği yerler bununla da sınırlı değil, bazı bölgelerin tamamına Tahtakale dendiği görebilirsiniz. Peki bu isim nereden geliyor?
Arkadaşınızdan biri “Tahtakale’ye gidelim” dediğinde neyi kastettiğini ve nasıl bir yere gideceğinizi biliyorsunuz, değil mi? Hemen herkesin en az bir kez duyduğu bu isim genellikle “ucuzluk pazarlarında” karşımıza çıkıyor ve içinde aradığınız her şeyi bulabiliyorsunuz.
Neden tüm tahtakale mağazaları benzer ürün yelpazesine sahip ve neden bunların hepsinin adı “Tahtakale” hiç düşünmüş müydünüz? Ucu Bizans ve Osmanlı’ya kadar dokunan ilginç bir hikayeyle karşınızdayız.
Tahtakale ismini günümüzde nerelerde görüyoruz?
Her ne kadar bizim aklımıza ilk gelen AVM’ler olsa da Tahtakale; bazen bir bölgenin tamamına, bazen bir iş merkezine ismini vermiş. Ülkemizin neredeyse tüm bölgelerinde de bu ismin kullanıldığını görmek mümkün.
Bazı bölgelerde bu isim “Taht-el Kal’a veya Taht-al Kal’a” olarak karşımıza çıkabiliyor. Özünde ikisi de aynı kapıya çıksa da Arapçada Taht-al Kal’a kelimeleri kale altı ve kale çevresi gibi anlamlara geliyor.
İstanbul’da bulunan Tahtakale’nin de bu ismi taşıyan ilk yerlerden biri olduğu düşünülüyor.
İstanbul’da Bulunan Kale Burcu
Şehir ve Kültür Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Mehmet Kamil Berse, geçtiğimiz yıl yaptığı araştırmada Tahtakale isminin ilk kullanım yerlerinden birinin Bizans döneminde İstanbul’da bulunan bir kale olduğunu öne sürmüştü.
Söz konusu kalenin yalnızca bir burcu (kalelerde gözetleme ve savunma amacıyla kullanılan kule) günümüze kadar gelebilmiş olsa da Berse; bir dönem bu kalenin büyük bir alanı kapladığını ve önemli ticaret merkezlerinden biri olduğunu söylüyor. Bizans ve Osmanlı dönemleri boyunca bu özelliğini koruyan bölgede günümüzde bir “kale” görmesek de hâlâ çevresinde çok çeşitli dükkanlar bulunmaya devam ediyor.
“Tahtakale Borsası” terimi ise 1980 yılı öncesi ortaya çıktı.
1980 yılı öncesi İstanbul’un bu bölgesinde gayriresmî döviz alışverişleri dönüyordu. Zira döviz alım-satımlarının gayriresmî olmasının sebebi o dönem Türkiye’de döviz alım satımını bir kenarıya bırakın; döviz bulundurmanın bile yasak olmasıydı.
Bu sebeple de döviz işlemleri için “Tahtakale Borsası” kullanılıyordu. 1980 yılına geldiğimizde ise döviz bulundurmak ve alım-satımını yapmak ile ilgili yasak kalktı. O dönem serbest piyasa döviz kurunu belirleyen borsa, günümüzde de “Tahtakale Piyasası” terimiyle hayatımızda.
“Tahtakale” yalnızca Türkiye sınırları içinde karşımıza çıkmıyor.
Lefkoşa
Çok çeşitli mağazalarda, yıllar boyunca insanlar aradıkları her şeyi bu bölgelerde bulabildi. Zira günümüzdeki Tahtakale anlayışının da temellerinin buradan geldiğini tahmin etmek zor değil. Ancak yine de tüm bunlara rağmen Tahtakale isminin ilk kullanım yerinin İstanbul olduğunu kesin bir dille söylemek doğru değil. Zira Lefkoşa’da bile aynı isme sahip bir bölgeyle karşılaşabilirsiniz.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin başkenti Lefkoşa’da “Taht-el Kale” isimli bir mahalle ve bu mahallenin içinde de yine aynı ismi taşıyan bir camii bulunur. Lefkoşa ve İstanbul’da bulunan, hatta pek çok şehrimizde karşılaştığımız Tahtakale’lerin ortak özelliği ise bir dönem ticaret merkezi, çarşı gibi yerleri içinde barındırmaları veya ticaret merkezinin ta kendisi olmaları.
Yani Tahtakale ismi, bir şekilde tarih boyunca ticaret ve alışverişle bağdaştırıldı. Her aradığımızı bulduğumuz, çok çeşitli ürün yelpazesine sahip mağazalar da bu sebeple bir bir “Tahtakale” adını almış olabilir.
