Dünyanın aklınıza gelen gelmeyen neredeyse her yerinde yaşayan ve bu nedenle de herkes tarafından tanınan kırlangıç kuşlarının bizim kültürümüzde ayrı bir yeri var. Tarihimiz boyunca pek çok şiire konu olan ve hatta bazen kutsallık bile atfedilen kırlangıç kuşu hakkında bazılarını ilk kez duyacağınız sıra dışı bilgilere gelin yakından bakalım.
Dünyanın farklı noktalarında yaşayan insanlara, kuş deyince aklınıza hangi tür geliyor, diye sorsak pek çok farklı yanıt alabiliriz ancak emin olun bu farklı cevaplardan bazıları kırlangıç olacaktır. Çünkü onlarca farklı türe sahip olan kırlangıç kuşları, kutup bölgesi dışında dünyanın aklınızda gelen gelmeyen her yerinde yaşayan ve sesiyle insanları büyüleyen küçük canlılardır.
Kırlangıç, böyle her yerde yaşayan bir kuş olduğu için tüm dünya tarafından tanınıyor ancak bizim kültürümüzde bambaşka bir yere sahip. Tarih boyunca kırlangıçlardan bahseden sayısız şiir yazılmıştır ve hatta bazı dönemlerde bu kuşa kutsallık atfedilerek bereket getirdiğine inanılmıştır. En iyisi gelin kırlangıç kuşu hakkında pek çok kişinin ilk kez duyacağı ilginç bilgilere yakından bakalım.
Kırlangıç hakkında bilgiler:
- Kırlangıç türleri onlarca farklı üyeden oluşuyor.
- Kırlangıçlar her yerde yaşayabilirler.
- Dişi ile erkek kırlangıç yuvayı birlikte yapar.
- Yavrular annelerinin bakımına muhtaçtır.
- Kırlangıçlar göçebe kuşlardır.
- Kırlangıç ne yer sorusunun çok geniş bir cevabı var.
- Kırlangıç dövmesinin denizciler arasında özel bir anlamı var.
- Türk kültüründe kırlangıç neden kutsaldır?
Kırlangıç türleri onlarca farklı üyeden oluşuyor:
Kırlangıç deyip geçiyoruz ama aslında bu tek bir kuş türünün adı değil. Kırlangıç, Hirundinidae olarak da adlandırılan kırlangıçgiller familyasına ait kuş türlerinin ortak adıdır. Bugüne kadar keşfedilmiş 89 adede yakın farklı kırlangıç türü ve 20 farklı alt cins var. Bu türlerin boyutları 17 – 19 cm arasında, ağırlıkları 16 – 25 gram arasında ve kanat açıklıkları ise 32 – 35 cm arasında değişmektedir. Her birinin rengi ve dış görünüşü ise tam anlamıyla benzersiz olabilir.
Kırlangıçlar her yerde yaşayabilirler:
Kırlangıçların evrimin hangi sürecinde ortaya çıktıkları hakkında kesin bir bilgi yok ancak bu kadar farklı türe sahip oldukları için uzun zamandır bizimle beraber olduklarını düşünebiliriz. Daha ilginç olan ise yaşam alanlarıdır çünkü kırlangıçlar, Antarktika dışında aklınıza gelen gelmeyen her yerde varlar. Kırlangıçlar genel olarak göl yakınlarında, otlaklarda, açık ormanlık alanlarda, bataklıklarla ve çalılıklarda yaşarlar.
Dişi ile erkek kırlangıç yuvayı birlikte yapar:
Kırlangıç yuvası için gerçekten ayrı bir başlık açmak lazım çünkü bizim bugün gelişmiş teknolojilerle yaptığımız binalardan bile daha sağlam yuvalar yapıyorlar. Yuvayı dişi kuş yapar sözünün aksine kırlangıçlar birlikte çalışır. Dişi kırlangıç ot, çalı, saman toplar ve bunları yuvanın yapılacağı yere getirir. İnce işçiliği ise erkek yapar çünkü tükürüğü, bu maddeleri birleştirecek bir harç görevi görür. Kırlangıçlar sekiz gün gibi kısa bir süre içerisinde yuvalarını tamamlarlar. Ortalama 20 cm genişliğinde ve 10 cm derinliğinde olan bu yuvanın duvarları hayranlık uyandırır çünkü kırlangıçlar yassı gagaları ile duvarlar sıvarlar ve dümdüz hale getirirler.
Yavrular annelerinin bakımına muhtaçtır:
Yaşadıkları bölgeye göre değişiklik gösterse de genel olarak kırlangıçlar için üreme mevsimi Mart ayında başlar. Bir seferde 2 ile 5 yumurta çıkar. 10 – 21 gün arasında süren bir kuluçka dönemi sonrası yavrular yumurtadan çıkar. Bazen erkek kırlangıç da kuluçka sürecine yardımcı olur. Yavrular kör ve çıplak doğarlar ve on gün boyunca böyle kalırlar. Üç haftaya yakın bir süre anne tarafından beslenen yavrular uçmaya hazır oldukları zaman yuvadan ayrılırlar.
Kırlangıçlar göçebe kuşlardır:
Güney ve Batı Afrika’da yaşayanlar hariç, çünkü buralar zaten tropikal iklimdir, tüm kırlangıçlar göç ederler. Üstelik bu göç öyle yakın yerlere yapılmaz, epey uçmak zorundadırlar. Göç eden bir kırlangıcın günde ortalama 320 kilometre kat ettiği görülmüştür. Daha ilginç olan ise hızlarıdır. Kırlangıçların ortalama uçuş hızı saatte 27 ile 35 kilometre arasındadır ancak bazı türlerin saatte 55 kilometre hızla uçtukları bile görülmüştür. Küçük bir kuş için hayret veren bir hız.
Kırlangıç ne yer sorusunun çok geniş bir cevabı var:
Kırlangıçlar, böcekçil canlılar olarak tanınırlar. Genel olarak uçan böceklerle beslenirler. Avlanmak için özel bir taktikleri vardır. Uçar haldeyken böceğin üstüne çıkar, kanatlarının arasına alarak hareket etmesini engeller ve öyle yerler. Kırlangıçlar arı ve eşek arısı dışında her böceği yerler çünkü malum arılar sokar. Bazı kırlangıç türlerinin her zaman olmasa da zaman zaman meyve ve bazı bitkiler yedikleri de görülmüştür.
Beslenmeden bahsetmişken kırlangıçların su içişini de anlatmadan geçmeyelim. Kırlangıçlar öyle normal kuşlar gibi bir yere konup da su içmez, onlar uçarken su içer. Uçan bir kırlangıç su birikintisi gördüğü zaman yavaş yavaş alçak uçuşa geçer ve su birikintisinin üzerinden pike yaparken suyunu içip yoluna devam eder.
Kırlangıç dövmesinin denizciler arasında özel bir anlamı var:
Avrupa kıtası kırlangıç türleri bakımından zengin bir bölge olduğu için bu kuş kültürel olarak da kendine yer bulmuştur. Avrupalı denizciler arasında kırlangıç dövmesinin bir zamanlar özel bir anlamı vardı. Eğer bir denizcinin kolunda bir adet kırlangıç dövmesi varsa o denizci 5 bin deniz milinden fazla yol kat etmiştir. Eğer bir denizcinin kolunda iki adet kırlangıç dövmesi varsa o denizci 10 bin deniz milinden fazla yol kat etmiştir. Bu sayılar böylece sürüp gider.
Türk kültüründe kırlangıç neden kutsaldır?
Türk kültüründe kırlangıçlara kutsal bir atıf ile ilk kez Uygur Türklerinde karşılaşıyoruz. Uygurlara göre kırlangıç, insanları kazalardan korurdu ve yuva yaptığı ev bereketle dolup taşardı. Orta Asya’dan gelen bu kültür korunmuş ve kendine hem halk şiirinde hem de divan şiirinde yer bulmuştur. Mesti, kırlangıçlardan şu dizelerinde bahseder;
Kimi karıncadır deve görünür
Kimi aslan çakal postun bürünür
Kimi kırlangıç tek yerde sürünür
Kimi Cibril ile hempervaz olur
17. yüzyılda yaşamış divan şairi Nabi ise “Ey Nâbî, rağbet sözünün yakınlığı sebebiyle kırlangıçlar toprak üzerine yüz sürerek uçar.” anlamına gelen şu dizelerinde kırlangıçlardan bahseder;
Perestiş lafzınun takrîbidür gûyâ ki ey Nâbî
İder pervâz hâke rûymâl üzere piristûlar
Onlarca farklı türü ile dünyanın her yerinde karşımıza çıkan kırlangıç hakkında pek çoğunu ilk kez duyduğunuz sıra dışı bilgilerden bahsettik. Bir daha bir kırlangıç gördüğünüzde eminiz uzun uzun incelemekten kendinizi alıkoyamayacaksınız.
