İşyerinde Mobbing Nedir, Örnekleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Sanki sabahın köründe kalkıp saatlerce yol çekip işe gitmek yeterince zor değilmiş gibi bir de çalışma arkadaşlarımız ya da yöneticilerimiz tarafından psikolojik şiddete maruz kalıyoruz. Evet, genelleyerek söyleyebiliriz çünkü mobbing olarak adlandırılan bu davranışlara herkes hayatının bir bölümünde maruz kalıyor. Mağdur olarak katılmasak bile zorbanın ta kendisi ya da bazen sadece izleyici olabiliyoruz.

Konu biraz basit gelebilir ve aman canım ne olacak şeklinde bir tepki verebilirsiniz ancak mobbing örneklerini incelediğimiz zaman bu durumun kişinin hayatını etkileyecek kadar önemli olduğunu görürüz. Bu nedenledir ki mobbing kanunlarca suç olarak değerlendirilebilir ve uygulayan kişi ceza alabilir. Mobbing nedir, çeşitleri nelerdir gelin yakından bakalım ve örnekleri üzerinden hukuk bu konuda ne diyor tüm detaylarıyla görelim.

Temel bir tanım yaparak başlayalım; Mobbing nedir?

En temel tanımıyla mobbing; bir çalışanın işyerinde kendiyle aynı seviyedeki iş arkadaşları ya da kendinden üst seviyedeki patronu tarafından psikolojik şiddete maruz kalmasıdır. Psikolojik taciz, düşmanca tutum, taciz olarak da tanımlanabilen mobbing hakkındaki yasal düzenlemeler İş Kanunu ve Borçlar Kanunu’nda yer almaktadır.

Mobbing taraflarını bir üçgen olarak tarif etmek mümkün:

Oluşan mobbing durumunu tarif etmek için üç taraftan bahsedilir; mağdur, zorba ve izleyici. Mağur mobbinge uğrayan, zorba mobbingi yapan ve izleyici ise mobbinge şahit olan ama genel olarak ses çıkarmayan kişidir. Anlatı bu tanımlar üzerinden ilerleyeceği için bilmeniz önemli.

Mobbing çeşitleri nelerdir?

Mobbing durumunu üç temel tür üzerinden değerlendirmek mümkün; yatay mobbing, dikey mobbing ve ters mobbing. Yatay mobbing, çalışana hiyerarşik olarak aynı seviyede olduğu çalışma arkadaşları tarafından uygulanan mobbing durumudur. Aynı seviyedeki çalışanların rekabet amacıyla uyguladıkları bir durumdur.

Dikey mobbing adından da anlaşılacağı üzere çalışanın, üstleri tarafından mobbinge uğramasıdır. Böyle durumlarda genel olarak çalışan, hiyerarşik olarak kendisinden üstte olan amir, müdür, yönetici ve benzeri unvandaki bir kişinin yetkisini kötüye kullanması kaynaklı bir mobbinge maruz kalır.

Ters mobbing olarak adlandırılan durum ise aşağıdan yukarıya doğru yani ast tarafından üste uygulanır. Genel olarak bu durum astların birleşerek üste mobbing uygulaması şeklinde gerçekleşir. Birden fazla zorba, üstün talimatlarını yerine getirmez, yalan dedikodular yayar, onu dışlar. Ters mobbingin temel amacı, üstün o göreve uygun olmadığını daha üste ispat etmektir.

Yaşanan durumları mobbing örnekleri üzerinden değerlendirelim:

• Kendini göstermeyi ve iletişimi etkilemek
• Sosyal ilişkilere saldırmak
• Kişisel itibara saldırmak
• Kişinin yaşamına ve mesleğine saldırmak
• Kişinin sağlığına saldırmak

Kendini göstermeyi ve iletişimi etkilemek:

• Sık sık nedensizce aramak
• Yaptığı işi sürekli eleştirmek
• Devamlı sözünü kesmek
• Yüzüne karşı ses yükseltmek
• Azarlamak
• Mağduru geri plana atmak
• Özel yaşama eleştiri
• Sözlü ya da yazılı olarak tehdit etmek
• Jest, mimik, ima ve bakış ile rahatsız etmek

Sosyal ilişkilere saldırmak:

• Mağdur orada değilmiş gibi davranmak
• Mağdurla iletişimin kesilmesi
• Çalışma ortamında mağdurun izole edilmesi

Kişisel itibara saldırmak:

• Arkadan kötü konuşmak
• Dini inancı yüzünden dışlamak
• Siyasi görüşü yüzünden dışlamak
• Etnik kökeni yüzünden dışlamak
• Dalga konusu haline getirmek
• Davranışlarıyla dalga geçmek
• Akıl hastası yaftası yapıştırmak
• Takma isimler kullanmak
• Cinsel imalar
• Hiçbir kararına güvenmemek
• Özel yaşamını dalga konusu yapmak

Kişinin yaşamına ve mesleğine saldırmak:

• İş unvanında nedensiz değişiklikler
• Özgüvenini düşürücü görevler vermek
• Yeteneklerinin altında görevler vermek
• Kendi işi dışında görevler vermek
• Verilen görevi geri almak
• Yeni görev vermemek
• Anlamsız görevler vermek
• İşi bırakması için baskı yapmak

Kişinin sağlığına saldırmak:

• Her türlü cinsel taciz
• Fiziksel olarak zorlayıcı görevler vermek
• Fiziksel şiddet tehdidi
• Fiziksel şiddet

Hukukta mobbingin yeri:

Mobbing işyerinde uygulanan bir psikolojik şiddet durumu olduğu için ilk bakılması gereken yer Borçlar Kanunu ve İş Kanunu olmalıdır. Kanunda işverenin işçiye nasıl davranması gerektiği ayrıntılarıyla düzenlenmiştir. Bunlar yalnızca ekonomik değil, ahlaki düzenlemeler de oldukları için Yargıtay kararları genel olarak mağdur lehine sonuçlanmaktadır.

Anayasa’nın 125, 128 ve 129. maddelerinde kamu görevlileri yani memurlar koruma altına alınmaktadır. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 10, 11, 17, 18, 21. maddeleri açık bir şekilde memuru amirin mobbingine karşı korumaktadır. Yani her zaman Türk Ceza Kanunu kapsamında bir suç olmasa bile mobbing yasalara aykırı bir durumdur.

Zorbalık cezasız kalmaz, mobbing sonucu suç oluşabilir:

• Mobbing sonucu çalışanın psikoloji etkilendiyse TCK madde 84’e göre intihara yönlendirme suçu oluşabilir.
• Psikolojik ve fiziksel bütünlüğü bozacak noktaya gelirse TCK madde 86 ve 87’ye göre kasten yaralama suçu oluşabilir.
• Çalışan acı çekecek noktaya gelirse TCK madde 96’ya göre eziyet suçu oluşabilir.
• Mobbing cinsel davranışlarla yapılırsa TCK madde 102’ye göre cinsel saldırı suçu oluşabilir.
• Cinsel mobbing ilerlerse TCK madde 105’e göre cinsel taciz suçu oluşabilir.
• En sık görülen mobbing suçu TCK madde 125’e göre hakaret suçudur.
• TCK madde 108’e göre cebir kullanma suçu oluşabilir.
• Mobbing sonucu TCK madde 123’e göre kişilerin huzur ve sükununu bozma suçu oluşabilir.

Mobbing mağduru ne yapmalı?

Kanuni düzenlemeler mobbing konusunda işverenin değil işçinin tarafını tutmaktadır. Bu nedenle mobbinge uğrayan kişi, mobbinge dair emareleri gösterdikten sonra suçun oluşmadığına dair ispatlar işveren tarafında sunulmalıdır. Mobbinge uğrayan kişinin gerçekçi iddialar sunması, ispat yükünü işveren tarafına yönlendirecektir. Yargıtay’ın konu hakkındaki kararı şu şekildedir;

“Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ağır şekilde ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik haksızlığın yeterli olduğu, ayrıca mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmayacağı; davacı işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri sürmesinin yeterli olduğu, işyerinde mobbingin varlığını gösteren olguların mahkemeye sunulması halinde, işyerinde mobbingin gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya düştüğü; tanık beyanları, sağlık raporları, bilirkişi raporu, kamera kayıtları ve diğer tüm deliller değerlendirildiğinde mobbing iddiasının yeterli delillerle ispat edildiği gözetilmeden yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.” 

Çalışanın işyerinde zorbalığa maruz kalma durumunu ifade eden mobbing nedir, çeşitleri nelerdir sorularını hukukun gözünden örneklerle açıkladık. Anlattıklarımız yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tüm hukuk konularında olduğu gibi mobbing konusunda da en doğru ve size özel bilgiyi iş hukuku uzmanı bir avukattan almanız gerektiğini unutmayın.