18. yüzyılda İngiltere’de başlayan ve etkileri önce Avrupa’yı, daha sonra da tüm dünyayı saran Sanayi Devrimi belki de modern insanlık tarihinin en önemli olayıdır. Çünkü o dönem temelleri atılan siyasi, ekonomik ve sosyal yapılar aslında bugün bile bir şekilde hayatımızı etkilemeye devam ediyor.
İnsanlık tarihi on binlerce yıllık bir geçmişe sahip olsa bile aslında bugünün modern dünyasını şekillendiren gelişmelerin çok büyük bir bölümü son birkaç yüzyılda ortaya çıktı. Düşünün Sanayi Devrimi’ne kadar insanlar tıpkı ilkel dönemde olduğu gibi çiftçilik yapıyorlardı. Dahası, Sanayi Devrimi ile o büyük üretim sistemleri oluşmadan önce elle üretim yapılıyordu.
Elbette doğal bir süreç olarak bir noktada artık gelişim gerekiyordu çünkü giderek artan nüfusun bir şekilde hayatta kalması gerekiyordu. Tam da bunun üstüne sömürge ülkelerden gemi gemi altın ve kaynak gelince beklenen ortam oluştu. Sanayi Devrimi ile birlikte temelleri atılan siyasi, ekonomik ve sosyal yapılar biz farkında olmasak bile aslında bugün yaşadığımız modern dünyayı şekillendirdi.
Önce kısaca bir bakalım; Sanayi Devrimi nedir?
18. yüzyılda İngiltere’nin Manchester kentinde ortaya çıkan ve oradan Avrupa’ya, daha sonra da tüm dünyaya yayılan endüstriyel gelişmeler dönemi Sanayi Devrimi olarak adlandırılır. O dönemde artan yeni buluşların sayısı, buhar gücünün makinelerde kullanılması, nüfusun artması ve ekonomik gelişmelerin sağlaması; Sanayi Devrimi’nin temel nedenleri olarak kabul edilir.
Dünyadaki genel değişim, Sanayi Devrimi’nin nedenlerini oluşturdu:
- 16. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki nüfus artışı hızlanmıştı.
- Tarımdaki gelişmeler nedeniyle kente göç artmış ve hazır iş gücü oluşmuştu.
- Lüks mallar bile halka indiği için tüketim ihtiyacı artmıştı.
- Amerika ve diğer sömürge ülkelerden alınan altınlar sayesinde Avrupa ekonomisi gelişmişti.
- Sömürge ülkelerden alınan kaynaklar işlenmeye ve yeniden bu ülkelere satılmaya başlamıştı.
- Bankacılık sistemi gelişmişti.
- Küçük burjuvazi gelişmiş ve orta sınıf zenginleşmişti.
- Zenginler, yeni yatırım alanları aramaya başlamışlardı.
- Teknolojik gelişmeler hız kazanmıştı.
- Protestan reformu ile çok çalışma inancı gelişmişti.
- 17. yüzyılda başlayan Aydınlanma Çağı zirvedeydi.
- Yeni bilimsel yöntemler geliştiriliyordu.
- Sanayi toplumuna uygun bir toplumun temeli zaten Fransız İhtilali ile atılmıştı.
Sanayi Devrimi’nin nedenleri olarak daha pek çok noktadan bahsetmek mümkün ama en temel nedenleri ekonominin gelişmesi, teknolojinin gelişmesi ve sosyal yapının da bu duruma uygun olmasıydı. Üretim ve tüketim dengesi bir şekilde bir kez raya oturduktan sonra zaten geri kalan çorap söküğü gibi geldi.
Sanayi Devrimi neden İngiltere’de başladı? İşte nedenleri:
- Anayasal monarşi sayesinde mülkiyet hakkının ve bireysel özgürlüklerin korunmuş olması
- 18. yüzyılda İngiltere’nin dünyanın ekonomi merkezi olması
- Ekonomik piyasada özgür rekabet ortamının gelişmiş olması
- Kömür ve demir gibi hammaddeler yönünden zengin olması
- Dünyanın en büyük sömürge imparatorluğu olduğu için kaynak erişiminin kolay olması
- Kraliyet donanmasının deniz taşımacılığında gelişmiş olması
- Rönesans döneminden beri dokunmacılık sanayisinin gelişmiş olması
- Bir ada ülkesi olduğu için Avrupa’daki karışıklıklardan uzak kalabilmiş olması
Endüstriyel sistemin gelişmesinde kaynakların rolü büyük olduğu için İngiltere bu noktada bir adım önde olmuştur. Krallık genel olarak Avrupa’nın o dönemki karmaşasından uzaktı ve gerekli tüm hammaddelere de sahipti. Bu nedenle Sanayi Devrimi’nin İngiltere’de değil de başka bir yerde olması zaten beklenemezdi.
Bugün bile hala etkileri süren Sanayi Devrimi’nin sonuçları:
- Sosyal yapı değişimleri
- Yeni ideolojilerin doğması
- Kentleşme
- Kitle toplumunun oluşması
Sosyal yapı değişimleri:
Sanayi Devrimi ile birlikte Avrupa’daki burjuva sınıfının yapısı tamamen değişti ve yeni bir işçi sınıfı doğdu. Burjuva sınıfı her ülkede artık fabrika sahibi zenginlerdi. Bu sırada işçi sınıfı ekonomik sıkıntıdaydı. Orta sınıf ise tam arada kalmış olarak çoğu siyasal ve sosyal haklardan mahrum konuma geldi.
Her toplumun en kalabalık grubu olan işçi sınıfının ekonomik, sosyal ve siyasal hakları kısıtlıdır. İşçi sınıfının aldığı ücret düşük, çalışma koşulları elverişsiz ve yaşam şartları insanlık dışıdır. Günümüzde artık bazı değişimler yaşanmış olsa bile Sanayi Devrimi’nin ilk dönemlerinde işçi sınıfı bazen gerçek bir köle muamelesi görmüştür.
Yeni ideolojilerin doğması:
İşçi sınıfını ve yeni zengin burjuvaziyi doğuran Sanayi Devrimi aslında dolaylı olarak sosyalizmi de doğurmuştur. Daha önce buradaki yazımızda da tüm detaylarıyla anlattığımız gibi Karl Marx ile Friedrich Engels, var olan temel sosyalizm anlayışını geliştirerek bilimsel sosyalizmi kurmuşlardı. Amaç, sınıflar arasındaki insani farklılıkları ortadan kaldırmaktır.
Kentleşme:
Tarımda makineleşmenin artması insanların beslenmesini kolaylaştırdığı için nüfus artmış ama makineleşme yüzünden bu insanlar tarımda çalışamadığı için şehre gelmişlerdir. Sanayi Devrimi ile kurulan fabrikalarda çalışan bu insanlarla birlikte daha önce görülmemiş bir kentleşme yapısı oluştu. Şehrin merkezinde yer bulmayan bu insanlar şehrin dış bölgelerine evler yaparak gecekondu kültürünü oluşturdular.
Kitle toplumunun oluşması:
Birbirinden çok farklı olan insanların belirli bir amaç ile yani şehirde fabrikalarda çalışmak için bir araya gelmeleri ile birlikte kitle toplumu oluştu. Özellikle 20. yüzyıldan sonra çok daha net bir şekilde etkilerini gördüğümüz bu yeni toplum yapısı, sosyal alanda daha önce karşılaşmadığımız yeniliklerin de doğmasına neden oldu.
İyi ama Sanayi Devrimi neden bu kadar önemli?
Bugün dünyanın her yerinde etkisini gördüğümüz kapitalist sistem aslında Sanayi Devrimi ile birlikte doğdu desek yeridir. Ortaya çıkan çılgın üretim döngüsüne eleman yetiştirmek mümkün olmadığı için o güne kadar iş dünyasında uzak duran kadınlar da çalışma hayatında kendilerine yer buldu. Yetmezdi, çocuklar bile çalışmak zorunda kaldılar.
Kadının iş hayatına dahil olmasını bugünkü şartlarda düşünmeyin. Tatil günü olmadan işçiler günde 16 saat çalışmaya zorlandılar, karşılığında ise sadece karınlarını doyuracak kadar para kazandılar. Yani bu insanlar çalışmak istedikleri için değil, hayatta kalmak için çalışmak zorundaydılar. Hadi köyüne dön desen artık tarımda çalışacak bir iş bulamazlardı.
Tabii günümüzde işler biraz daha değişti, insan hakları diyen birileri çıktı da o kadar ezilmiyoruz. Fakat üretim ve tüketim çılgınlığı, hammadde sömürüsü, iş hayatının kutsallaştırılması, herkesin çalışmak zorunda olduğu inancı, herkesin şehirde yaşamak zorunda olması düşüncesi, kitle toplumunun getirdiği olumsuzluklar ve daha nice kapitalist sistem alışkanlığı Sanayi Devrimi ile başlamıştır.
Dünya tarihinin en önemli olaylarından bir tanesi olan Sanayi Devrimi nedir sorusunu yanıtlayarak nedenlerinden ve sonuçlarından bahsettik. Tabii endüstrileşme falan güzel ama hani insan bazen düşünmeden edemiyor, o kadar da endüstrileşmesek fena olmaz mıydı?
