Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihteki rolünün seyrini değiştiren antlaşmalardan birisi, 1606 yılında Avusturya arşidükü ile imzalanan Zitvatorok Antlaşması’dır. Zitvatorok Antlaşması’nın sonuçları ile Osmanlı’nın Avrupa’daki güç dengesi de değişmiştir. Şimdi gelin birlikte Zitvatorok Antlaşması’nın maddelerine ve önemine bakalım.
Yükseliş döneminde Osmanlı İmparatorluğu Avrupa’daki topraklarını genişletmeyi başarmıştı. Buradan önemli vergi gelirleri de elde etmekteydi. Ancak aynı zamanda doğuda başlayan isyanlar ve İran’la olan mücadele gittikçe arttıyordu. Bu durumda da Osmanlı, batıdaki topraklarında yaşananları kontrol edemez bir hâle geliyordu.
Avrupa topraklarında yer alan ve en fazla sorunun çıktığı ülke Avusturya idi. Osmanlı-Avusturya arasında başlayan savaşlar iki tarafı da zorluyordu. En nihayetinde iki devlet de barış antlaşması olan Zitvatorok Antlaşması’nı imzaladı. Şimdi, Zitvatorok Antlaşması’nın maddelerine ve önemine değinip, ”Antlaşmanın sonuçları Osmanlı’yı nasıl etkilemiştir?” gibi sorulara cevap arayalım.
Zitvatorok Antlaşması nedir, neden ve ne zaman imzalandı?
Zitvatorok Antlaşması, 11 Kasım 1606 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü (I. Ahmet ve Arşidük Matthias) tarafından imzalanmıştır. Peki neden Zitvatorok Antlaşması’na gerek duyuldu? Çünkü, 1593-1606 yıllarında süren Osmanlı-Avusturya Savaşları’nın son bulması gerekiyordu. Bu savaşlara barışçıl bir yolla son vermek için taraflar arasında Zitvatorok Antlaşması imzalandı.
Bu nedenle Zitvatorok Antlaşması, yıllarca süren Osmanlı-Avusturya Savaşları’nı bitirmesiyle biliniyor. Bu da antlaşmanın en önemli özelliği diyebiliriz fakat sadece savaşa son vermesiyle anılmıyor. Antlaşmayı önemli kılan başka maddeler de mevcut. Ancak maddelere geçmeden önce Zitvatorok Antlaşması’nın imzalandığı dönemin ortamına bakmamız gerek.
Zitvatorok Antlaşması’nın imzalanmasına giden süreç: 1593-1606 tarihinde yaşanan Osmanlı-Avusturya Savaşları
13 yıl süren Osmanlı-Avusturya Savaşları, Avusturyalılar tarafından “Uzun Türk Savaşları” olarak anılıyor. Tam bu yıllarda Osmanlı İmparatorluğu sınırlarını İran’a doğru genişletme mücadelesi veriyordu. Osmanlı doğudaki topraklarla ilgilenirken Batı’da da sorunlar bitmiyordu. Osmanlı topraklarında yer alan Avusturya, sınırlarında olaylar çıkararak vergisini geciktiriyordu. Bunun üzerine Bosna Beylerbeyi Telli Hasan Paşa Avusturya’ya sefer düzenledi. Paşanın binlerce esir ve ganimetle geri dönmesi Avusturya Osmanlı ilişkilerine fazlaca zarar vermiş oldu.
Avusturya saldırılara başladı ve bunun ardından neredeyse bütün Avrupa bu durumu fırsat bilerek Avusturya’ya destek verdi. İran ile savaş hâlinde olan Osmanlı için Batı’da gerçekleşen bu güç birleşmesi savaşın seyrini Osmanlı aleyhinde değiştirdi. Fakat hepimizin bildiği bir şey var ki Osmanlı, Batı’nın askerî gelişmelerinin gerisinde kalmıştı. Osmanlı-Avusturya Savaşları’nda da aynı durum yaşandı. Batı’nın askerî gelişmeleri Avusturya için lehine sonuçlar doğurdu.
Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya uzun yıllar süren bu savaştan oldukça yorgun düştü. Aynı zamanda Osmanlı için hem doğu hem de batı olmak üzere iki cephede savaşmak oldukça yıpratıcı bir hâl almıştı. Bunun yanı sıra Anadolu’da artarak devam eden Celalî İsyanları Osmanlı hanesinde ki eksileri çoğaltıyordu. Savaşa son vermek adına Osmanlı İmparatorluğu tarafında Sultan I. Ahmet ve Avusturya Arşidükü olan II. Rudolf arasında Tuna Nehri’nin yakınlarında Zitvatorok Antlaşması imzalandı.
Zitvatorok Antlaşması’nın önemi nedir, neler yaşandı?
Zitvatorok Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi tarihinin seyrini değiştiren antlaşmalardan birisi oldu. Çünkü bu antlaşmayla Osmanlı İmparatorluğu, 1533 İstanbul Antlaşması’nda kazandığı hakları kaybetti. Antlaşmanın imzalanmasıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki üstünlüğü artık son bulmuştu. Avusturya Arşidükü’nün, Osmanlı padişahına denk sayılmasıyla Osmanlı’nın Avrupa’ya karşı var olan hukuki üstünlüğü yok oldu diyebiliriz.
Her ne kadar kâğıt üzerinde Osmanlı İmparatorluğu bu savaştan kazançlı çıkmış gibi gözükse de durum hiçte öyle olmamıştır. Şimdi Zitvatorok Antlaşması’nın maddelerine bakarak bu durumun nedenini inceleyelim.
Osmanlı İmparatorluğu’nun 6 Asırlık Ömrü Boyunca İmzaladığı En Önemli ve Tarihin Seyrini Değiştiren Antlaşmalar
Zitvatorok Antlaşması’nın maddeleri nelerdir?
- Osmanlı padişahı ile Avusturya Arşidükü eşit statüde sayılacak.
- Osmanlı padişahı, Avusturya Arşidükü’ne “Kutsal Roma İmparatoru” ünvanı ile hitap edecek.
- Yıllardır süren savaşta kazanılan topraklar, kazanan tarafta kalacak.
- Avusturya Arşidüklüğü, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş tazminatı olarak tek seferlik 200 bin altın ödeyecek.
- Avusturya’nın egemen olduğu Macaristan toprakları için ödediği yıllık 30 bin altın vergi kaldırılacak.
- Avusturya İmparatorluğu’nda krala vergi ödemeyen soylular, Osmanlı’ya da vergi ödemeyecek.
- Vergiler, Osmanlı memurları yerine köy muhtarları tarafından toplanacak.
- Kaleler işgal edilemeyecek, esir almak yasaklanacak ve esirler karşılıklı olarak takas edilecek.
- Antlaşma 20 yıl boyunca yürürlükte kalacak.
Zitvatorok Antlaşması’nın sonuçlarıyla Osmanlı Devleti’ne etkilerinden kısaca bahsedelim.
- Osmanlı hukuki üstünlüğünü kaybetti.
- Osmanlı Avrupa’daki vergi gelirlerini kaybetti.
- Antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da ikinci planda kalmasına neden oldu.
Maddelerde de görüldüğü üzere Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu, hukuki üstünlüğün yanı sıra Avrupa’da ki vergi gelirlerini de kaybetmiş oldu. Vergi gelirleri, Osmanlı İmparatorluğu’nu ekonomik güç olarak ayakta tutan en önemli şeydi.
Hukuki ve siyasi alanda Avusturya’nın ön plana çıkması Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da ikinci planda kalmasına neden oldu. Zitvatorok Antlaşması’nın ardından Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki ilerleyişleri durdu. Daha sonra Osmanlı yavaş yavaş Avrupa’dan çekilmek zorunda bırakıldı.
Osmanlı İmparatorluğu doğuda ki topraklarını genişletmeye çalışırken Avrupa’nın askerî alanda ilerlemelerini takip edememişti. Yaşanan Osmanlı-Avusturya Savaşları sayesinde Osmanlı batılı anlamda geliştirilmiş askerî yöntemlerle tanıştı. Zitvatorok Antlaşması’ndan sonra Osmanlı ordusunu geliştirmeye yönelik ilk adımlar atıldı.
Osmanlı’nın siyasi tarihini değiştiren Zitvatorok Antlaşması ile neler yaşandı, anlaşmanın önemi neydi, sonuçlarının Osmanlı İmparatorluğu’na etkisi ne oldu gibi merak edilen soruları cevapladık. Zitvatorok Antlaşması hakkında siz neler düşünüyorsunuz yorumlarda buluşalım.
Kaynaklar: History Maps, Ankara Üniversitesi
