Günümüzde bir tür belirti olarak kabul edilerek farklı psikolojik rahatsızlıkların tanısında kullanılan histeri, yüzlerce yıl boyunca kendi başına bir psikolojik rahatsızlık olarak tanımlandı. Hatta Antik Mısır döneminde histerinin yalnıza kadınlara özgü bir akıl hastalığı olduğu düşünülüyordu.
Psikolojik rahatsızlıklar çoğu zaman teşhis etmesi ve tedavi etmesi zor hastalıklar olarak kabul edilir. Günümüz dünyasındaki gelişmeler sayesinde artık hem teşhis hem de tedavi daha kolay ancak birkaç yüzyıl önce durum pek de böyle değildi. Bugün farklı psikolojik rahatsızlıkların teşhisi için bir belirti olarak görülen histeri, uzun yıllar kendi başına bir rahatsızlık olarak kabul edildi.
Histeri hakkındaki en ilginç bilgi ise Antik Mısır’a dayanıyor. Çünkü o dönemde yaşamış hekimler, histerinin yalnızca kadınlara özgü bir akıl hastalığı olduğunu düşünüyorlardı. Modern dönemde daha açık bir şekilde tanımlanan histeri üzerine Freud gibi önemli isimler de çalışmalar yapmıştır. Bugün hala karşımıza çıkan histeri nedir sorusuna, dünden bugüne bilimin verdiği yanıtlara bakalım.
Temel bir tanım yaparak başlayalım; Histeri nedir?
İlk kez Antik Mısır ve Antik Yunan döneminde keşfedildiği düşünülen histeri, belirli davranışları tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Histerik davranışlar olarak tanımlanan bu hareketler, aşırı ve kontrolden çıkmış olan fazlasıyla duygusal tepkilerdir. 1980 yılından sonra bu tür davranışlar sergileyen kişilere histerik yerine farklı tanılar konulmaktadır.
Nasıl yani, tam olarak histeri ne demek?
Günlük hayatta da kullandığımız bir kavrama dönüşen histerik, aslında tam olarak histeri tanımını karşılıyor. Bir kişinin aşırı duygusal, aniden değişen, hareket bozukluğu gibi görünen ve hatta anlık hafıza kaybına varabilen davranışları; histeridir. Bu davranışları sergileyen kişiye histerik denir, bu tür hareketler ise histerik davranışlar olarak tanımlanır.
Antik dönemde kadınların rahim hareketleri yüzünden histerik oldukları düşünülüyordu:
Antik Mısır ve Antik Yunan döneminde yani günümüzden binlerce yıl önce histeri, hekimler tarafından bir akıl hastalığı olarak tanımlanıyordu. Fakat bu hastalığa yalnızca kadınların sahip olduğu düşünülüyordu. ‘Olabilir belki regl döngüsüne bağlı düşünmüşlerdir.’ diyorsanız yanılıyorsunuz. O dönemde yaşayanlara göre kadınların histeri olmasının nedeni, Platon’un da hakkında çalışmalar yaptığı gezici rahim teorisiydi.
Gezici rahim teorisine göre kadınların rahmi sürekli olarak yukarı ve aşağı hareket ettiği için kadını bir nevi çıldırtıyor ve onun histerik davranışlar sergilemesine neden oluyordu. Mısırlılar bunun önlemek için kadınların rahim ağzına kötü kokulu madde koyuyorlardı. Yunan Hekim Celsus ise bunu önlemek için bekâretin korunmasını ve perhizi öneriyordu.
17. yüzyılda histerinin ne olduğunu anlaşıldı ve elbette daha sonra Freud konuya dahil oldu:
Antik dönemden 17. yüzyıla kadar yani neredeyse iki bin yıldan uzun bir süre histerinin kadınların rahmi yüzünden oluşan bir akıl hastalığı olduğuna inanıldı. Neyse ki Royal Society’nin de kurucularından olan İngiliz Doktor Thomas Willis, histerinin erkeklerde de görülen bir psikolojik rahatsızlık olduğunu ortaya çıkardı.
Konuya psikanaliz alanında yaklaşan ilk isim 19. yüzyılda yaşamış Fransız Nörolog Jean-Martin Charcot oldu. Charcot, histerik bir kadın hastayı tedavi etmek için hipnoz yöntemini kullandı. Bu dönemde psikanalizin babası olarak bilinen Sigmund Freud, Charcot’u izledi ve işleri bir adım ileri götürdü.
Freud elbette histerinin nedeni olarak da hastanın bilinç dışına ittiği cinsel kökenli nevrozu gösterdi. Histerik bir kadın hastada meslektaşı Josef Breuer ile çalışmalar yapan Freud, histeri üzerinde konuşma tedavisi adını verdiği bir yöntemin inanılmaz etkili olduğunu gördü.
Bugün artık hastalara histeri tanısı konulmuyor:
1980 yılına kadar histerik davranışlara sergileyen hastalara konversiyon tipi histerik nevroz tanısı konuluyordu. Ancak APA yani Amerikan Psikoloji Derneği 1980 yılında bu tanıyı konversiyon bozukluğu olarak değiştirdi. Günümüzde hastanın diğer belirtilerine de bağlı olarak dissosiyatif ve somatik bozukluklar gibi teşhisler konulabiliyor.
Çok net görülen bazı histeri belirtileri var:
- Duygusal patlamalar
- Halüsinasyon görme
- Aşırı heyecanlı hareketler
- Duyu kaybı
- Trans haline benzer davranışlar
- Geçici hafıza kaybı
- Kısmi geçici felç
- Bayılma
- Epileptik benzeri nöbet geçirme
- Kas ağrısı
- Kas spazmı
Özellikle anlık ve yoğun bir histeri atağı geçiren kişide en net görülen belirtilerden bazıları bu şekilde. Ancak söylediğimiz gibi artık kişilere direkt olarak histeri teşhisi konmadığı için bu tür belirtiler de her zaman histeri belirtisi olarak kabul edilmez.
İyi ama histeri neden olur?
Bugün artık histeri yerine konulan tanılar olan dissosiyatif ve somatik bozuklukların, istisnaları olsa da, ana nedeninin psikolojik olduğu biliniyor. Çoğu zaman kişinin çocukluk döneminde yaşadığı fiziksel, cinsel ya da duygusal bir travma sonucu bu bozukluklar oluşuyor. Afet ve çatışma benzeri ortamda kalmak da bunu tetikliyor.
Histerik bulaşma olarak adlandırılan bir olgu için kısmen doğru demek mümkün. Elbette bu bir virüs gibi bulaşmıyor ama aynı insan gruplarının benzer dönemlerde yaşadıkları nedeniyle travma geliştirmeleri, bunun histeriye dönüşmesi ve birbirini tetikleyerek aynı anda ortaya çıkması olası bir durum. Çünkü benzer sosyal ve psikolojik etkiler, benzer semptomları doğurabilir.
Peki histerinin tedavisi mümkün mü?
Elbette mümkün. Maalesef kişi her zaman histerik davranışlar sergilediğinin farkında olmayabilir. Bu nedenle asıl iş o kişinin yanında olanlara düşüyor. Bu tür davranışlar sergileyen kişiyi konu hakkında uyararak psikolojik yardım almasını söylemeniz gerekir. Ne kadar erken müdahale edilirse sonuçlar da bir o kadar hızlı alınır.
Elbette en uygun tedaviyi uzman verecektir ama histerik davranışlar gösteren kişilerin bu durumla başa çıkması için farkındalık pratiği egzersizleri yapmaları, nefes egzersizleri yapmaları, günlük tutmaları, fiziksel olarak aktif olmaları ve sağlıklı bir uyku uyumaları öneriliyor.
Binlerce yıldır bilinen bir psikolojik rahatsızlık olan histeri nedir, belirtileri ve özellikleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Anlattıklarımız yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tüm sağlık konularında olduğu gibi histeri hakkında da en doğru ve size özel bilgiyi bir uzmandan almanız gerektiğini unutmayın.
